قلمرو حجیت عقل منبع در تفسیر قرآن با تاکید بر تفسیر مناهج البیان

در بین مدافعان تفسیر اجتهادی در مورد حیطه و دایره حجیت عقل در تفسیر قرآن، اختلاف‌نظر وجود دارد؛ از جمله، اختلافی که بین مفسران وابسته به مکتب تفکیک و مخالفان آن‌ها در این زمینه وجود دارد. مکتب تفکیک به دستگاه معرفتی اطلاق می‌شود که بر تفکیک و جداسازی قرآن، برهان و عرفان (نقل، عقل و کشف) اصرار دارد و معتقد است که این‌ها سه راه و منبع کسب معرفت‌اند که محصولات آن‌ها هیچ ارتباطی با یکدیگر نداشته و نباید از داده‌های هر یک از این منابع معرفت‌زا، برای فهم و تفسیر داده‌های دو منبع دیگر بهره جست.در این مقاله به تبیین دیدگاه‌های آیةاللّٰه ملکی میانجی در تفسیر مناهج البیان به عنوان یکی از مدافعان مکتب تفکیک در زمینه قلمرو حجیت عقل منبع در تفسیر وحی پرداخته‌ایم. ابتدا مراد از عقل و گونه‌های آن (عقل منبع و عقل مصباح) روشن گردید و بر اساس آن، تفسیر اجتهادی قرآن به سه گونۀ نقل‌گرا، عقل‌گرا و کشف‌گرا تقسیم‌بندی شد و با عنایت به اینکه عقل مصباح و کشف و شهود، تخصصاً از عنوان مقاله خارج بود، لذا بحث را در مورد قلمرو عقل منبع ادامه داده و به بررسی گونه‌های تفسیر اجتهادی عقل‌گرا یعنی بدیهیات عقلی، برهان‌های عقلی، مبانی کلامی، فلسفی و علمی و ادراکات عقل عملی در مناهج البیان پرداختیم. نتیجه آن شد که غیر از مبانی فلسفی و علمی، سایر گونه‌های تفسیر اجتهادی عقل‌گرا در تفسیر مناهج البیان مطرح شده است. بنابراین از دیدگاه آیةاللّٰه ملکی قلمرو حجیت عقل منبع در تفسیر قرآن، شامل همه گونه‌های یادشده، غیر از مبانی فلسفی و علمی می‌باشد. روش تحقیق در این پژوهش، تحلیلی توصیفی است.

The Extent of the Authoritativeness of the Source Intellect in the Exegesis of the Qur’an with Emphasis on the Interpretation of the Manahej al-Bayan

There is disagreement among the defenders of ijtihad exegesis about the scope of the authority of reason in the exegesis of the Qur’an. For example, there is a difference between the commentators of the school of separation (Tafkik school) and their opponents in this regard. The school of separation refers to the epistemological system that insists on the separation of the Qur’an, argument and mysticism (scriptural, intellect and intuitive knowledge), and believes that these are three ways and sources of knowledge whose products have nothing to do with each other and the data of each of these knowledge sources should not be used to understand and interpret the data of the other two sources. In this article, we have explained the views of Ayatollah (Romanized: āyatollāh) Maleki Miyanaji in the exegesis (Tafsir) of Manahej alBayan, as one of the defenders of the school of separation (Tafkik school) in the field of the authority of the source intellect in the exegesis of revelation. First, the meaning of intellect and its types (source intellect and Mesbah intellect) became clear, and based on that, the ijtihad exegesis of the Qur’an was divided into three types: scripturalist, intellectualist and intuitionist, and considering that Mesbah intellect and intuition was specifically (particularly, particularization) out of the title of the article, so we continued the discussion on the extent of source intellect and examined the types of intellectualist (rationalist) ijtihad exegesis, namely rational axioms, intellectual proofs (rational arguments), theological, philosophical and scientific fundamentals and perceptions of practical intellect in the Manahej alBayan. It was concluded that, apart from philosophical and scientific principles, other types of intellectualist (rationalist) ijtihad interpretation have been proposed in the exegesis (Tafsir) of Manahj alBayan; Therefore, from the point of view of Ayatollah Maleki, the extent of the authority of the source intellect in the exegesis of the Qur’an includes all the mentioned types, except for philosophical and scientific fundamentals. The research method in this research is descriptive analysis.