بررسی انتقادی دیدگاه آیةاللّٰه معرفت پیرامون تفسیر عرفانی

اندیشمندان علوم قرآنی، دیدگاه‌های گوناگونی در باب تفسیر عرفانی مطرح کرده‌اند. از جملۀ این اندیشمندان محمدهادی معرفت می‌باشد. به نظر او، مستند تفاسیر اهل معرفت، ذوق و سلیقه شخصی بوده و تفاسیر آنان از مقوله تفسیر به رای است. همچنین منظور از واژه بطن که در روایات آمده، دلالت التزامی غیر بیّن کلام است و نیز تفاسیر عرفانی از باب تداعی معانی هستند.در مقاله پیش رو، پس از گردآوری داده‌ها به روش کتابخانه‌ای، این دیدگاه وی پیرامون تاویل و تفسیر عرفانی به روش تحلیلی مورد ارزیابی قرار گرفته و این نتیجه حاصل شده که: اولاً بخشی از تفاسیر عرفا بیان معانی باطنی قرآن است و آنان در تفسیر و تاویل آیات از روش‌های متداول فهم متن بهره برده‌اند. ثانیاً تاویل قرآن از باب دلالت التزامی غیر بیّن نیست، بلکه غالباً به معنای باطن کلام وحی و گاهی جری و تطبیق است. ثالثاً تفاسیر عرفانی از باب تداعی معانی نیست، بلکه اشارات و لطایفی است که پس از تلاوت باطنی قرآن بر قلوب اهل معرفت وارد شده و فهم نو و جدید محسوب می‌شود و در بیشتر موارد، هیچ پیش‌زمینه ذهنی پیرامون آن وجود نداشته تا از باب تداعی معانی به شمار آید.

Critical Study of Ayatollah Ma’refat’s View on Mystical Exegesis

Scholars of the Qur’anic sciences have proposed various views on mystical interpretation. Among these thinkers is Muhammad Hadi Ma’refat. In his opinion, the documentaries (dependent) of the commentaries of the people of cognition are personal tastes and their interpretations are from the category of exegesis by opinion. Also, the meaning of the word interior which is mentioned in the narrations is a nonevident per nexum indication and also mystical interpretations are related to the association of meanings. In the present article, after collecting the data by library method, his view on mystical and esoteric exegesis has been evaluated analytically and it has been concluded that: Firstly, part of the mystics’ interpretations is to express the esoteric meanings of the Qur’an and they exegete the verses and they have used common methods of understanding the text. Secondly, the exegesis of the Qur’an is not nonevident per nexum indication, but often means the inner meaning of the word of revelation and sometimes means adaptation. Thirdly, mystical exegesis is not about the association of meanings, but are references and subtleties that have entered the hearts of the people of cognition after the esoteric (internal) recitation of the Qur’an and is considered as new understanding, and in most cases there was no mental background around it to be considered with the association of meanings.