گونه‌شناسی توجیه قرائات شاذ در «المحتسب» ابن جنّی

علم قرائات از جملۀ علوم قرآنی است که غنی‌ترین میراث قرائی فرهنگی را در چند سدۀ نخست هجری به خود اختصاص داده است و با رجوع به کتب فهارس می‌توان شاهد صدها اثر با این موضوع بود که در آن دوره به نگارش درآمده است. «توجیه قرائات» به عنوان فصلی مهم از این علم در گام‌های آغازین در لابه‌لای دیگر آثار قرائی نمود یافت و در اواخر قرن دوم هجری رو به استقلال نهاد. در کنار قرائات مشهوری که محل بحث و بررسی عالمان اسلامی بود، «توجیه قرائات شاذ» نیز به عنوان حوزه‌ای نوین در قرن چهارم پدیدار گشته و آثاری در این زمینه نگاشته شد. المحتسب فی تبیین وجوه شواذّ القراءات و الایضاح عنها اثر ابن جنّی از آغازین و مهم‌ترین نمونه‌های توجیه قرائات شاذ قرآنی است که در جستار پیش رو مورد مطالعه قرار گرفته است. نگارندگان با استقراء انواع توجیهات ارائه‌شده برای قرائات شاذ در این اثر، به گونه‌شناسی این توجیهات پرداخته‌اند. موارد بررسی‌شده عبارت‌اند از: توجیه بر اساس «قرائات سبعه»، «دیگر قرائات قرآنی»، «احادیث رسول اکرم(ص)»، «شعر»، «لهجه‌های قبایل عرب»، «امثال»، «قیاس» و «سیاق آیات».