تحلیل و بررسی تطبیقی مستندات قرآنی حکم حکومتی در آرای تفسیری امام خمینی و شهید صدر

امام خمینی و شهید صدر در اثبات حجیت حکم حکومتی، به طور مشترک به دو آیۀ یا ایّها الذین آمنوا اطیعوا اللّٰه واطیعوا الرسول واولی الامر منکم و النبِیّ اولی بالمٶمنین من انفسهم(ع) ، و به طور اختصاصی به چند آیه استناد جسته‌اند. در اندیشۀ امام خمینی، پیامبر اکرم دارای چند شان می‌باشد: الف‌ شان نبی مبلغ احکام الهی، ب‌ شان حاکم اسلامی، ج‌ شان قضاوت و مقام فصل‌الخطاب. پیامبر اکرم بدان‌جهت که در شان نبوت، تنها مبلغ احکام خداوند است، نهی و امری از جانب خود ندارد و تمامی اقوال وی کاشف از فرامین و دستورات خداوند است. لذا در آیۀ اطیعوا اللّٰه واطیعوا الرسول ، اطاعت از «رسول» اطاعت در احکام حکومتی ایشان است. با توجه به اینکه امام خمینی در گفتمان فقهی سیاسی حکومت مستقیم فقیه به تحلیل آیات می‌پردازد، حاکم اسلامی به سبب «اولی بالمٶمنین» می‌تواند احکام حکومتی را بر احکام شرعی مقدم نماید و به سبب «اطیعوا الرسول»، مٶمنان موظف به اطاعت از وی می‌باشند. اما شهید صدر در گفتمان فقهی سیاسی تحدید سلطنت به ارائۀ نظریۀ منطقةالفراغ پرداخته، می‌فرماید که «اطیعوا اللّٰه» در حوزۀ اطاعت از دستور خدا در احکام الزامی، و «اطیعوا الرسول» در حوزۀ دستورات غیر الزامی می‌باشد که «رسول» بر اساس شان حاکمیتی خود آن را صادر نموده است. در نگاه وی، حاکم به سبب «اولی بالمٶمنین» می‌تواند قوانین الزام‌آوری را برای مسلمانان وضع نماید، اما هرگز نمی‌تواند احکام شرعی را تعطیل یا متوقف سازد. توجه به شان نزول آیات و آرا و نظریات تفسیری، دیدگاه امام خمینی را در مقابل دیدگاه شهید صدر تقویت می‌نماید.