مشارکت مردم اساس توسعه اجتماعی

مشارکت مردم اساس توسعه اجتماعی مهدی اکبریان1، لیلا فتحی2 بدون شک توسعه اجتماعی مستلزم مشارکت های مردمی در ابعاد مختلف است و در واقع بدون مشارکت نمی توان به توسعه اجتماعی مردم محور، فراگیر و پایداری دست یافت. در فرایند توسعه اجتماعی، مشارکت آحاد جامعه مدنظر است و شهروندان قطع نظر از تعلقات قومی و علایق اعتقادی شان، امکان می یابند تا با توجه به صلاحیت و توانمندی ذهنی شان، در تمام پدیده ها و متغیر ها اثر گذار باشند. توسعه در بسیاری از موارد حتی آداب و رسوم و عقاید مردم را نیز در بر می گیرد [1].سازمان ملل متحد در دهه 1970 توسعه اجتماعی را به عنوان ظرفیت بیشتر ساختار اجتماعی به منظور ایجاد تغییرات مطلوب در سطح زندگی تفسیر کرد. توسعه اجتماعی بیشتر ناظر بر شرایط مطلوب آموزشی، بهداشتی، فقر زدایی، گسترش عقلانیت و بهزیستی اجتماعی است [2]. میزان امید به زندگی، میزان مرگ و میر، توزیع عادلانه درآمد از دیگر شاخص های توسعه اجتماعی است [3]. همچنین توسعه اجتماعی مترصد اهداف انسان گرایانه ای مانند آزادی، برابری، صمیمیت، عدالت، امنیت، صلح، انسجام و وحدت است و به عبارتی مروج و مشوق نهادهای اجتماعی و نظم اجتماعی انسانی شده است [4]. توجه به مشارکت و تاکید بر نقش آن به عنوان یکی از عوامل اصلی توسعه در جوامع در حال توسعه است. در بررسی و ارزیابی این برنامه ها عدم بهره گیری از مشارکت مردمی به عنوان عامل اصلی شکست برنامه های توسعه ارزیابی شده است [5]. از این رو پس از آن استراتژی های توسعه بر رویکرد مشارکت مردمی به عنوان نیاز اصلی بشر تاکید شده است. بر این اساس، انسانها باید به عنوان آفرینشگران فعّال در فرایند تکوین توسعه مشارکت داشته باشند. توسعه واقعی باید حاصل رفتارهای خلاق عاملین انسانی توسعه باشد. مردم باید به طور دایمی و در جریان برنامه ریزی، تامین مالی، اجرا و ارزیابی طرح های توسعه مشارکت داشته باشند. آنها همچنین می توانند مجله تخصصی پژوهش و سلامتمرکز تحقیقات توسعه اجتماعی و ارتقای سلامت گناباددوره ی2، شماره ی 1، بهار و تابستان 1391نامه به سردبیر1. نویسنده مسوول: کارشناس ارشد رفاه اجتماعی، گروه مدیریت رفاه اجتماعی، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشینشانی: تهران - میدان شهید بهشتی- بلوار دانشجو-گروه مدیریت رفاه اجتماعی- دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشیتلفن: 09125236693 نمابر: 22180048-021پست الکترونیک: mazmr84@gmail.com2. کارشناس ارشد جامعه شناسی، دستیار علمی دانشگاه پیام نور واحد نظر آباددریافت: 9/5/90 اصلاح نهایی: 27/11/90پذیرش: 1/12/90 ?با رفتارها و نگرشهای خویش درک کنند. توسعه اجتماعی بیش از مشارکت فردی بر مشارکت جمعی مردم تاکید دارد و در این صورت جمعیّت ها، سازمان ها و نهادهای مردمی، شرکت کنندگان اصلی در فرایند توسعه می باشند [6]. یکی از قالبهای مشارکتی مردم در فرایند توسعه اجتماعی، نهادهای غیر رسمی (informal institutions) می باشند. از جمله مصادیق نهادهای غیر رسمی می توان آداب و رسوم، میثاق های خانوادگی، دلبستگی های قومی و قبیله ای، اقدامات محلی و قواعد دینی و مذهبی اشاره کرد. نهادهای غیر رسمی می توانند به ادغام اجتماعی، انسجام اجتماعی و پاسخگویی کمک کنند [7]. به عبارت دیگر توسعه اجتماعی منوط به مشارکت قومیتها بر پایه پذیرش موجودیت فرهنگی آنها است و در این مورد توجه به شناخت اقوام و احترام به فرهنگ آنها و تقویت مشارکت قومیتها ضروری است [7]. به نظر می رسد لازم است رویکردی را اتخاذ نمود که انسان را به دور از هر گونه تبعیض (قومی، نژادی و غیره)، محور توسعه قرار دهد. این رویکرد باید زمینه مشارکت قومیتها در قالبهایی چون نهادهای غیررسمی و جامعه مدنی محلی (ngos, cbos, cso) را فراهم سازد. رویکردی که مشارکت فعّال را جانشین انفعال و انزوا، شمولیت را جانشین محرومیت و حفظ شان و احترام اقوام را جانشین تحقیر آنها قرار دهد. با ظرفیت سازی و فراهم آوری ملزومات توسعه و بهره گیری از مشارکت فعّال قومیتها می توان به توسعه اجتماعی فراگیر و متوازن دست یافت [1]. در کشورهای جهان سوم، عقیده بر این است که توسعه هم در خدمت جامعه و هم در خدمت فرد است. این موضوع بخصوص در برنامه های توسعه ای که بر پایه مشارکت مردم استوار است بیشتر دیده می شود. ولن می گوید مشارکت مردمی، یعنی همراهی کسانی که امر توسعه بر نحوه زندگی آنان تاثیر می گذارد یا به عبارت دقیقتر، مشارکت بهره برداران توسعه کلید موفقیت هر اقدامی است که به منظور نیل به توسعه انجام می گیرد. هدف توسعه نیز داشتن جامعه ای سالم است که در این میان نقش مشارکت مردم در فرآیند توسعه قابل توجه است [1].