اثر سطوح مختلف نیتروژن و محلول‌پاشی سیتوکینین بر عملکرد و اجزای عملکرد گندم در شرایط تنش گرمای انتهای فصل در اهواز

به‌‌منظور مطالعه اثر سطوح مختلف نیتروژن و محلول‌پاشی هورمون سیتوکینین بر عملکرد و اجزاء عملکرد دانه گندم در شرایط بهینه و تنش گرمای پایان دوره، پژوهشی در سال زراعی 1390-1389 در مزرعه پژوهشی دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین خوزستان انجام شد. این پژوهش در دو آزمایش مستقل هر یک به‌صورت فاکتوریل در قالب بلوک‌های کامل تصادفی با چهار تکرار انجام گرفت. آزمایش اول کاشت گندم در تاریخ کاشت توصیه شده منطقه (اول آذر ماه) و آزمایش دوم، تاریخ کاشت دیر هنگام 30 دی ‌ماه بود. در هر آزمایش، ترکیب‌های مختلف چهار سطح نیتروژن (صفر، 75، 150 و 225 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار) و سه سطح محلول‌پاشی هورمون سیتوکینین (صفر، 50 و 100 میکرومولار) مورد استفاده قرار گرفتند. نتایج نشان داد که در هر دو شرایط بهینه و تنش گرمای انتهای فصل، افزایش سطوح نیتروژن عملکرد دانه را (به‌ترتیب1/ 5652 و7/ 3874 کیلوگرم در هکتار) به‌طور معنی‌داری در سطح احتمال یک درصد افزایش داد. هم‌چنین اثر نیتروژن بر عملکرد بیولوژیک، تعداد سنبله در مترمربع، تعداد سنبلک در سنبله و تعداد دانه در سنبله در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود، اما بر وزن هزار دانه اثر معنی‌دار نشان نداد. سیتوکینین در شرایط بهینه باعث افزایش معنی‌دار در سطح احتمال یک درصد عملکرد دانه (7 /4856 کیلوگرم در هکتار) و وزن هزار دانه (41 گرم) گردید و در شرایط تنش فقط بر وزن هزار دانه (2/30 گرم) در سطح احتمال یک درصد اثر معنی‌دار بر جای گذاشت. اثر متقابل نیتروژن و سیتوکینین در هر دو شرایط تاریخ کاشت توصیه شده و تاریخ کاشت با تاخیر (تنش) در سطح احتمال پنج درصد بر عملکرد دانه و در تاریخ کاشت توصیه شده بر وزن هزار دانه در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار گردید. به‌طورکلی با کاربرد مقدار مناسب نیتروژن و محلول‌پاشی سیتوکینین در مناطق گرمسیر مانند اهواز، می‌توان اثر نامطلوب تنش گرمای انتهای فصل بر عملکرد گندم را تا حدودی کاهش داد.

Effect of Different Nitrogen Levels and Cytokinin Foliar Application on Yield and Yield Components of Wheat at Terminal Heat Stress Conditions in Ahwaz

Grain yield of bread wheat (Triticum aestivum L.) is reduced by heat stress, particularly when occurs in reproductive phase, in many countries worldwide, including Iran. In order to study the effects of different levels of nitrogen and cytokinin on wheat yield and yield components at normal and heat stress conditions in Khuzestan, Iran, this research was conducted at Ramin Agriculture and Natural Resources University in 20102011. This study was carried out in two separate factorial experiments in randomized complete block design with four replications. The first experiment was planted in a normal date and the second experiment was planted late (Terminal heat stress). In both experiments, nitrogen (N) was applied in four levels (0, 75, 150, and 225 kgha1) and Cytokinin (Ck) sprayed in three levels (0, 50 and 100 µM). The results of both experiments (normal and stress conditions) showed that by increasing the N rate, the grain yield (5652.1 and 3874.7 Kg/ha respectively), biological yield, number of spikes per m2, spikelet’s per spike, grains per spike were significantly (plt 0.01) increased. Application of Ck at normal sowing date increased the grain yield (4856.7 kg/ha) and 1000 grain weight (41 gr) significantly (plt 0.01) and at late sowing date only increased 1000 grain weight (30.2 gr) significantly (plt 0.01). Application of N and Ck in both experiments significantly increased grain yield (plt 0.05) and only at late sowing date increased 1000 grain weight significantly (plt 0.01). Based on our findings, application of N and Ck may lead to the amelioration of terminal heat stress effects on bread wheat in hot regions such as Ahwaz.