ارزیابی ژنوتیپ‌های مختلف کنجد از نظر شاخص‌های حساسیت و تحمل به تنش در شرایط کم‌آبی

به منظور مقایسه ژنوتیپ‌های کنجد (sesamum indicum l.) با استفاده از شاخص‌های تحمل و حساسیت به تنش کم آبی، آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان در تابستان سال 1397 اجرا شد. این آزمایش به صورت طرح کرت‌های خردشده در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی با چهار تکرار بود. فاکتورهای آزمایشی شامل سه سطح آبیاری (آبیاری کامل، آبیاری جویچه یک‌درمیان متناوب و آبیاری جویچه یک‌درمیان ثابت) در کرت‌های اصلی و شش ژنوتیپ کنجد در کرت‌های فرعی مورد بررسی قرار گرفتند. عملکرد ژنوتیپ‌های مورد بررسی در سطوح مختلف آبیاری اختلاف معنی‌داری نشان داد. از جمله توده محلی شوشتر بیشترین عملکرد دانه و روغن را تولید نمود و در هر دوی شرایط آبیاری نرمال و کم‌آبیاری پایداری عملکرد خوبی از خود نشان داد. نتایج آنالیز واریانس داده‌ها نشان داد که ژنوتیپ‌های کنجد مورد مقایسه از لحاظ شاخص حساسیت به تنش (ssi)، شاخص تحمل (tol)، میانگین بهره‌وری (mp)، میانگین هارمونیک (hm)، شاخص پایداری عملکرد (ysi)، شاخص رتبه بندی (ri)، میانگین بهره وری هندسی (gmp)، شاخص تحمل تنش (sti)، شاخص عملکرد (yi)، شاخص تحمل تنش تعدیل شده برای شرایط مطلوب (msti1)، شاخص تحمل تنش تعدیل شده برای شرایط نامطلوب (msti2) و شاخص کاهش عملکرد (yri) تفاوت معنی دار داشتند. به طور کلی بهترین شاخص برای ارزیابی تحمل و حساسیت ژنوتیپ‌های کنجد مورد بررسی در این آزمایش نسبت به تنش خشکی، شاخص تحمل تنش (sti) بود که بر اساس آن، متحمل‌ترین و حساس‌ترین ژنوتیپ‌ها، به ترتیب ژنوتیپ‌های توده محلی شوشتر و هلیل بودند.

evaluation of different genotypes of sesame in terms of stress sensitivity and tolerance indices in water deficit conditions

to compare tolerance and sensitivity indices of sesame genotypes to water stress in ahvaz (south-west of iran) conditions, an experiment was conducted in research farm of agricultural sciences and natural resources university of khuzestan, south-west of iran, in summer 2018. the experimental design was split plot based on a randomized complete block design with four replicates. experimental factors were three levels of irrigation (i1; fully irrigated, i2: changing altered irrigated and i3: fixed altered irrigated) in main plots and six sesame genotypes in subplots. the yield of studied genotypes showed a significant difference in different levels of irrigation. genotype shushtar produced the highest grain and oil yield and showed good performance in both normal and low irrigation conditions. the examined genotypes had significant differences in terms of stress sensitivity index (ssi), tolerance index (ti), productivity mean (pm), harmonic mean (hm), yield stability index (ysi), geometric productivity mean (gpm), stress tolerance index (sti), stress damage index (sdi), modified stress tolerance for appropriate conditions (msti1), modified stress tolerance for non-appropriate conditions (msti2), and yield reduction index (yri).  in general, the best indicator for evaluation of tolerance and susceptibility of sesame genotypes was stress tolerance index (sti). the most tolerant and sensitive genotypes were shushtar and halil genotypes, respectively.