پایداری عملکرد دانه و واکنش به بیماری پوسیدگی ذغالی ژنوتیپ‌های جدید سویا در برخی مناطق شمال کشور

عملکرد دانه در سویا یک صفت کمی پیچیده بوده و تحت تاثیر عوامل متعدد ژنتیکی و محیطی قرار می گیرد. در این پژوهش 13 ژنوتیپ برتر به همراه ارقام شاهد ساری و کتول در سه منطقه اقلیم گرم و مرطوب شمال کشور (ساری، گرگان و مغان) در طی دو سال زراعی 1393 و 1394 در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار کشت شدند. مقایسه میانگین عملکرد دانه در طی دو سال و سه منطقه نشان داد که ژنوتیپ  g15 بیشترین میزان تولید را به خود اختصاص داد و پس از آن ژنوتیپ‌های g2، g4 وg9 در رتبه های بعدی قرار گرفتند بررسی ضریب رگرسیون خطی نشان داد تعداد دانه در مترمربع (r² = 0.77) و تعداد غلاف در بوته (r² = 0.66) با عملکرد دانه همبستگی مثبت و معنی داری داشت. درحالی که همبستگی وزن صد دانه با عملکرد دانه غیر معنی دار بود (r² =0.02). از نظر درصد آلودگی به بیماری پوسیدگی ذغالی، ژنوتیپ‌های g2 وg3 بیشترین درصد آلودگی و ژنوتیپ g4 کمترین درصد آلودگی به بیماری را داشتند. در مجموع آلودگی به بیماری پوسیدگی ذغالی در تمامی ژنوتیپ‌های مورد بررسی  زیر 10 درصد بوده و جزء ژنوتیپ‌های متحمل به این بیماری محسوب می‌شوند. نتایج تجزیه پایداری ژنوتیپ‌ها با روش gge بای پلات نشان داد که دو مولفه اول و دوم 70/6 درصد از تغییرات کل عملکرد دانه را توجیه کردند. بر اساس نمودار کدام در کجا  ggeبای پلات ژنوتیپ های g4، g15،  g12و g7در رئوس چند ضلعی قرار داشته و در گروه ژنوتیپ های واکنش پذیر به محیط و ژنوتیپ هایg2 ، g3 وg1 در گروه ژنوتیپ-های پایدار بودند. ژنوتیپg4  بهترین ژنوتیپ در محیط های مغان1 و مغان2، ژنوتیپg15 بهترین ژنوتیپ در محیط های ساری1 و گرگان2 و ژنوتیپ g12  بهترین ژنوتیپ در محیط ساری2 بودند. در مقایسه ژنوتیپ‌های مورد بررسی با ژنوتیپ ایده‌آل، ژنوتیپ-هایg15 ، g9، g2 وg1 با داشتن کمترین فاصله از ژنوتیپ ایده‌آل در گروه ژنوتیپ‌های پایدار قرار گرفتند. نمودار بای پلات بررسی هم‌زمان عملکرد دانه و پایداری ژنوتیپ‌ها، نشان داد که عملکرد دانه ژنوتیپg2  نزدیک به میانگین بوده و از پایداری نسبتاً خوبی در تمامی محیط‌های مورد مطالعه برخوردار بود. در این بررسی محیط ساری1 (ساری1393) با قدرت نمایندگی بالا موثرترین محیط از لحاظ توان تمایز بین ژنوتیپ ها بوده و محیط گرگان2 (گرگان 1394) در رتبه بعدی قرار گرفت. بر اساس تحمل به بیماری پوسیدگی ذغالی، عملکرد دانه و نماهای مختلف بای پلات، ژنوتیپ g2 می‌تواند به عنوان یک ژنوتیپ پرمحصول و پایدار، کاندید یک رقم جدید سویا باشد. 

stability of seed yield and reaction to charcoal rot disease of new soybean genotypes in some northern regions of iran

seed yield in soybean is a complex trait and is influenced by multiple genetic and environmental factors. in this research, 13 cultivars and advanced genotypes with two control cultivars (sari and katul) were cultivated in three warm and humid regions of the north of iran, including gorgan, sari and mughan, during the two cropping years of 2013 and 2014 in a randomized complete block design with three replications. mean comparison in different years and locations showed that g15 genotype had the highest seed yield, followed by g2, g4 and g9 genotypes. correlation coefficients   showed that the number of seeds per m2 (r² = 0.77) and the number of pods per plant (r² = 0.66) had a positive and significant correlation with seed yield, while the correlation between 100 seed weight and seed yield was insignificant (r²=0.02). g2 and g3 genotypes had the highest percentage of charcoal rot and g4 genotype showed the lowest percentage of infection. regarding the percentage of infection with charcoal rot disease, all the investigated genotypes are below 10% and are considered tolerant genotypes for this disease. gge biplot analysis indicated that the first and second principal components explained 70.6% of total yield variation. according to which-won-where pattern of gge biplot, g4, g15, g12 and g7 genotypes had the longest distance from the origin of the biplot and were placed in the group of reactive genotypes to the environment and g2, g3 and g1 genotypes were classified as stable group. genotype g4 performed well in mughan1 and mughan2 whereas, g15 genotype showed the best performance in sari1 and gorgan2, and g12 genotype was the best genotype in sari2 environments. according to the genotypes comparison with ideal genotype, g15, g9, g2 and g1 genotypes had the shortest distance from the ideal genotype and were, hence, included in the group of stable genotypes. the simultaneous gge biplot of seed yield and stability displayed graphically that g2 genotype had superior performance and broad adaptation to the diverse environments. sari1(sari 2013) was the most discriminating and representative environment and is classified as the superior environment and gorgan 2 (gorgan 2014) was ranked second. based on tolerance to charcoal rot disease, average seed yield, as well as different gge biplot graphs, g2 genotype incorporated both high mean yield and yield stability and can be released as a new soybean variety.