اثر نوع گیاه پیش‌کاشت و مقادیر مختلف کود نیتروژن بر عملکرد و کیفیت روغن کلزا

کلزا برای عملکرد مطلوب دانه به نیتروژن زیادی نیاز دارد ولی کارایی این گیاه در مصرف کودهای نیتروژن دار پایین است که باعث افزایش مصرف نیتروژن در زراعت این گیاه می شود. نیاز به حفظ پایداری عملکرد، استفاده از برنامه ی مناسب تناوبی و مدیریت مصرف کودهای نیتروژن دار را ضروری می سازد. بر این اساس، یک آزمایش مزرعه ای در سال زراعی 1400 1399 در خوزستان اجرا شد تا اثر گیاه پیش کاشت و مصرف کود نیتروژن دار بر عملکرد دانه و کیفیت و عملکرد روغن کلزا مورد بررسی قرار بگیرد. آزمایش به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. گیاه پیش کاشت (مخلوط شبدر جو، کلزا، ذرت، آیش، ماش، برنج و گندم) در کرت های اصلی و سطوح نیتروژن (صفر، 100، 160 و 220 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژنه از منبع اوره) در کرت های فرعی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که عملکرد دانه ی کلزا یک صفت وابسته به تعداد دانه است ولی صفات مرتبط با تولید دانه (شامل تعداد خورجین در بوته، تعداد دانه در بوته، تعداد دانه در خورجین) از اثر اصلی نیتروژن و نوع پیش کاشت تاثیر پذیرفتند. مجموع کل دانه ی تولید شده توسط هر بوته کلزا نیز با کاربرد کود نیتروژن دار افزایش یافت، به‌طوری که هر سه سطح کود نیتروژن دار به افزایش بیش از 2 برابری تعداد دانه در بوته منجر شدند. بیشترین عملکرد دانه کلزا (3877 کیلوگرم در هکتار) با پیش کاشت ماش و 220 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن دار به دست آمد که با گیاه پیش کاشت ماش و کاربرد 160 کیلوگرم در هکتار نیتروژن (3201 کیلوگرم در هکتار) و پیش کاشت آیش و مصرف 160 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن دار (3105 کیلوگرم در هکتار)، تفاوت معنی داری نداشت. کمترین عملکرد دانه کلزا با پیش کاشت ذرت و کلزا (به‌ترتیب با 488 و 497 کیلوگرم در هکتار) و عدم مصرف کود نیتروژن دار ثبت شد. بیشترین درصد روغن کلزا (45/08) با پیش کاشت ذرت و عدم مصرف کود نیتروژن دار و کمترین میزان روغن با پیش کاشت کلزا و مصرف 160 و 200 کیلوگرم در هکتار نیتروژن (به ترتیب با 40/73 و 40/61 درصد) به دست آمد. کلزا بیشترین عملکرد روغن (1645 کیلوگرم در هکتار) را با پیش کاشت ماش و مصرف 220 کیلوگرم در هکتار نیتروژن داشت. به عنوان پیشنهاد نهایی، برای برداشت بیشترین عملکرد روغن کلزا، استفاده از ماش به عنوان گیاه پیش کاشت و 220 کیلوگرم در هکتار نیتروژن قابل توصیه است.

effect of preceding crop type and different amounts of nitrogen fertilizer on the yield and quality of rapeseed oil

rapeseed needs a sufficient amount of nitrogen for optimal seed yield, but the efficiency of this plant in using nitrogenous (n) fertilizers is low, which causes an increase in n consumption in the cultivation of this plant. the need to maintain a high grain yield necessitates the use of a suitable timely program and manage the consumption of n fertilizers. thus, a field experiment was conducted at the research station of agriculture and natural resources of khuzestan university during 2020 2021 growing season to evaluate the effect of preceding crop and n fertilizer on grain yield of rapeseed. the experiment was carried out as split plots based on a rcbd with three replications. preceding crops (clover barley mixture, rapeseed, corn, fallow, mung bean, rice and wheat) were allocated to the main plots and n levels (0.0, 100, 160 and 220 kg ha 1 n from the source of urea fertilizer) were assigned to the sub plots. results indicated that the grain yield of rapeseed depends mostly on grain number, but the grain yield components (including pods number per plant, grain number per plant, grain number per pods) were mainly affected by the main effect of preceding crop and nitrogen. with the application of 100, 160 and 220 kg ha 1 n the number of grains per pod increased by 34%, 39% and 33%, respectively. the number of grains per plant was also increased by the application of nitrogen fertilizer, where all three levels of nitrogen fertilizer resulted in more than 200% increases in this grain yield attribute. the highest grain yield of rapeseed (3877 kg ha 1) was observed when mung bean was used as preceding crop and 220 kg ha 1 n fertilizer was applied, though it was not significantly different from the treatments of mung bean preceding crop and application of 160 kg ha 1 nitrogen fertilizer (with the production of 3105 kg ha 1 grain) and fallow preceding and 160 kg ha 1 n fertilizer. the lowest grain yield of rapeseed was obtained when corn and rapeseed were used as preceding crops and no n fertilizer was applied, as these preceding crops resulted in only 488 and 497 kg ha 1 grain of rapeseed, respectively. rapeseed had the highest oil yield (1645 kg ha 1) with mung bean being the preceding crop and 220 kg ha 1 n application. it seems that for achieving the highest oil yield of rapeseed, mung bean preceding crop and 220 kg ha 1 n can be focused on for the next researches.