ارزیابی عملکرد دانه و صفات زراعی ژنوتیپ‌های خارجی کنجد (.sesamum indicum l) درشرایط تنش خشکی

با وجود قابلیت بالای تولید کنجد در کشور، عملکرد و کارایی مصرف آب آن پایین است. بنابراین شناسایی ژنوتیپ‌هایی با عملکرد دانه بالا به‌ویژه در شرایط تنش خشکی برای توسعه کشت این گیاه ضرورت دارد. بدین منظور پاسخ کمی و کیفی 20 ژنوتیپ وارداتی کنجد به شرایط تنش خشکی در اقلیم نیمه خشک ایران در کرج (مزارع تحقیقاتی موسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر) طی سال‌های 1397 و 1398 مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی به صورت کرت‌های خرد شده با سه تکرار اجرا شد. تیمارهای آبیاری در دو سطح شامل آبیاری کامل و تنش خشکی در کرت‌های اصلی و ژنوتیپ‌های کنجد (20 ژنوتیپ وارداتی همراه با یک رقم داخلی به‌عنوان شاهد) در کرت‌های فرعی قرار گرفتند. بر اساس نتایج ژنوتیپ‌های شماره 6، 8، 12 و 17 در گروه زودرس، ژنوتیپ‌های شماره 1، 2، 10، 11، 14، 16، 18، 19 و 20 در گروه میان‌رس، ژنوتیپ‌های شماره 3، 4، 5، 7، 9، 13 و 15 در گروه دیررس و رقم داخلی اولتان در گروه خیلی دیررس دسته‌بندی شدند. در بین ژنوتیپ‌ها، ژنوتیپ شماره 7 با شاخص سطح برگ 3/27 بیشترین و ژنوتیپ شماره 20 با شاخص سطح برگ 1/00 کمترین این صفت را دارا بودند. همچنین نتایج بیانگر آن بود که تیمار تنش خشکی 35، 44 و 35 درصد به‌ترتیب تعداد کپسول در بوته، تعداد دانه در کپسول و وزن هزار دانه را کاهش داد. از طرف دیگر در تمامی ژنوتیپ‌ها اعمال تنش خشکی باعث افت عملکرد دانه و ماده خشک شد. نتایج بیانگر آن است که ژنوتیپ شماره 6 با 50 درصد کاهش عملکرد دانه بیشترین و ژنوتیپ شماره 11 با 26 درصد افت عملکرد دانه کمترین تاثیرپذیری را از اعمال تنش نشان دادند. در صفت عملکرد دانه، ژنوتیپ شماره 7 در هر دو تیمار آبیاری به‌طور معنی‌داری بیشترین مقدار عملکرد دانه را داشت (1531 و 1107 کیلوگرم در هکتار به‌ترتیب در تیمار آبیاری کامل و تنش خشکی). با این حال به دلیل طول دوره رشد کوتاه‌تر، افت کمتر عملکرد دانه در شرایط تنش خشکی و عملکرد روغن بالا، ژنوتیپ شماره 11 نیز به‌عنوان ژنوتیپ برتر در نظر گرفته شد.

Evaluation of Grain Yield and Agronomic Traits of Foreign Sesame (Sesamum Indicum. L) Geypes under Drought Stress Conditions

Despite the high potential of sesame production in the country, its yield and water use efficiency is low. Therefore, identifying geypes with high grain yield, especially under drought stress conditions, is essential for developing this crop. For this purpose, field experiments were conducted to investigate the qualitative and quantitative response of 21 sesame geypes to drought stress conditions at Seed and Plant Improvement Institute, Karaj, located in the semiarid region of Iran, during the 2017 and 2018 growing seasons. The experiment was a splitplot based on a randomized complete block design with three replications. The irrigation treatments consisting of normal irrigation and drought stress were assigned to the main plots and the sesame geypes (20 imported geypes with one Iranian cultivar as a control) were allocated to the subplots. Dongeuy, Local 123, Hail 2 and Anthalya 1 geypes were found as early maturing, Gynum 11, Kubarez 55, Uusu 1, Songhak, Hoechon 2, Dunae, Pachequero, Haibuk and Sunhua 1 geypes as the medium maturing, Lao hong zhi ma, Bian gan, Bukbak, Margo, Amaliada, Jungkyung and Black chil sung geypes as the late maturing and Oltan geype as the very late maturing group. The Margo geype showed the highest LAI (3.2), and Sunhua 1 geype showed the lowest value (1.0). The results also revealed that drought stress decreased the number of capsules per plant, the number of seeds per capsule and 1000seed weight by 35, 44 and 35%, respectively. On the other hand, drought stress caused a reduction in grain and dry matter yield in all geypes. The Dongeuy geype with 50% reduction and Songhak geype with 26% reduction in grain yield showed the highest and lowest sufferings from drought stress, respectively. The Margo geype produced the highest grain yield in both irrigation treatments (1531 and 1107 kg ha1 under normal irrigation and drought stress treatments, respectively). In conclusion, the Songhak geype was considered as one of the superior geypes due to its shorter growing period, less grain yield loss under drought stress, and high oil yield.