تجزیه برهم‌کنش ژنوتیپ × محیط برای عملکرد دانه در ارقام و لاین‌های کلزای زمستانه با استفاده از روش چندمتغیره اثرات اصلی جمع‌پذیر و برهم‌کنش ضرب‌پذیر

بررسی ژنوتیپ‌های مختلف تحت شرایط محیطی متفاوت به به‌نژادگران در شناسایی ژنوتیپ‌های با عملکرد بالا و پایدار کمک می‌کند. در این راستا تعداد 13 لاین و رقم کلزای زمستانه در شش ایستگاه‌ پژوهشی مناطق سرد و معتدل سرد کشور (اصفهان، همدان، کرج، کرمانشاه، خوی و زرقان) در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار به‌مدت دو سال زراعی مورد ارزیابی قرار گرفتند. به‌منظور تجزیه برهم‌کنش ژنوتیپ × محیط از روش چندمتغیره اثرات اصلی جمع‌پذیر و برهم‌کنش ضرب‌پذیر (ammi) استفاده شد. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که به‌ترتیب 50/26، 4/68 و 23/49 درصد از کل تغییرات مربوط به اثر محیط، اثر ژنوتیپ و برهم‌کنش ژنوتیپ × محیط بود. نتایج نشان داد که پنج مولفه اصلی مدل ammi معنی‌دار بودند و 85/4 درصد از تغییرات برهم‌کنش ژنوتیپ × محیط را توجیه کردند. نمودار بای‌پلات میانگین عملکرد دانه و اولین مولفه اصلی برهم‌کنش برای ژنوتیپ‌ها و محیط‌ها نشان داد که ژنوتیپ g13 با عملکردی بیش از میانگین و کمترین مقدار نقش در ایجاد برهم‌کنش از نظر اولین مولفه اصلی برهم‌کنش به‌عنوان ژنوتیپ پایدار و با عملکرد بالا شناخته شد. همچنین محیط‌های زرقان و خوی به‌دلیل داشتن برهم‌کنش بالا، به‌عنوان ایده‌آل‌ترین محیط‌ها برای تمایز و جدا کردن ژنوتیپ‌های کلزای زمستانه شناخته شدند. تجزیه خوشه‌ای محیط‌های مورد مطالعه را به سه گروه تفکیک کرد. قرار گرفتن هر دو سال آزمایش مکان‌های اصفهان، همدان و زرقان هر کدام در یک گروه نیز بیانگر قابلیت پیش‌بینی و تکرارپذیری بالاتر این مکان‌ها نسبت به سایر مکان‌ها است. در مجموع، ژنوتیپ g13 با داشتن میانگین عملکرد دانه 4086/02 کیلوگرم در هکتار و پایداری عمومی بالا برای کشت در اقلیم سرد و معتدل سرد کشور پیشنهاد می‌شود.

Analysis of Genotype × Environment Interaction for Seed Yield in Winter Rapeseed Cultivars and Lines Using Multivariate Method of Additive Main Effects and Multiplicative Interaction

Evaluation of the different genotypes under different environmental conditions helps plant breeders in detecting stable and highyielding genotypes. In this regard, 13 winter rapeseed cultivars and lines were evaluated in a randomized complete block design with three replications in six experimental field stations of cold and temperate regions of Iran (Isfahan, Hamedan, Karaj, Kermanshah, Khoy and Zarghan) during two cropping seasons. For analyzing genotype × environment interactions the multivariate method of additive main effects and multiplicative interaction (AMMI) was used. The Results of combined analysis of variance indicated that 50.26, 4.68 and 23.49 percent of total variation were related to the environment, genotype and genotype × environment interaction effects, respectively. The results showed that the first five principal components of AMMI were significant and described 85.4% of the variance of genotype × environment interaction. Biplot graph of mean seed yield and first interaction principle revealed that genotype G13 had a higher average seed yield than the overall mean yield and lowest value for first principle component. Therefore, this genotype was selected as a highyielding and stable genotype. Also, Zarghan and Khoy indicated the strongest interactions and, hence, were recognized as the most ideal environments for distinguishing and discriminating winter rapeseed genotypes. The cluster analysis classified the studied environments in three groups. The presence of Isfahan, Hamedan and Zarghan locations each in a group indicates that these locations had the higher predictability and repeatability power compared to other locations. Genotype G13 with mean seed yield of 4086.02 kg ha1 and a broad adaptability could be used for cultivation in cold and temperate regions of Iran.