ارزیابی برخی ارقام هیبرید گوجه‌فرنگی فضای باز با استفاده از روش‌های آماری چندمتغیره برای اجرای برنامه‌های به‌نژادی

گوجه‌فرنگی (.solanum lycopersicum l) یکی از گیاهان مهم خانواده سولاناسه است که در بیشتر مناطق جهان کشت می‌شود. شناسایی بهترین هیبریدهای موجود در کشور برای استفاده از آنها می‌تواند راه را برای برنامه‌های به‌نژادی هموار کند. به‌منظور شناسایی بهترین ارقام هیبرید گوجه‌فرنگی از نظر برخی ویژگی‌های عملکردی و کیفیتی مربوط به میوه و معرفی آنها برای انجام پروژه‌های به‌نژادی، آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه تربیت مدرس در تهران در سال 1396 روی 20 رقم هیبرید تجاری در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. در این تحقیق ویژگی‌های تعداد روز تا گلدهی، تعداد روز تا شروع میوه‌دهی، ارتفاع بوته، تعداد شاخه‌های اولیه، تعداد خوشه‌های اولیه، تعداد میوه در بوته، عملکرد میوه هر بوته، شاخص کلروفیل برگ، میزان اسیدیته آب میوه، میزان هدایت الکتریکی آب میوه، میزان شوری آب میوه، میزان مواد جامد محلول، درصد بریکس و محتوای لیکوپن میوه مورد ارزیابی قرار گرفتند. هیبریدها با دو روش تحلیل خوشه‌ای به‌همراه نقشه گرافیکی هیت‌مپ و روند تحلیل سلسله مراتبی (analytical hierarchy process; ahp) به‌عنوان یک شاخص چندمتغیره با هم مقایسه شدند. از بین چهارده ویژگی مورد بررسی، چهار ویژگی تعداد روز تا گلدهی، شاخص کلروفیل برگ، میزان هدایت الکتریکی آب میوه و میزان شوری آب میوه به‌دلیل داشتن وراثت‌پذیری کم و همبستگی پایین فنوتیپی و ژنتیکی با عملکرد میوه حذف شده و سایر ویژگی‌ها به‌روش‌های چندمتغیره مورد ارزیابی قرار گرفتند. هیبریدهای های‌پیل 108 و کویینتی به‌ترتیب در ویژگی محتوای لیکوپن میوه و عملکرد میوه از دیگر هیبریدها برتر بودند و همچنین این دو هیبرید دارای اسیدیته آب میوه مناسب برای فرآوری در صنایع غذایی بودند. هیبریدهای کویینتی، آدورا، برلینا و های‌پیل 108 به‌دلیل دارا بودن بیشترین مقادیر ahp و بیشترین فاصله‌های ژنتیکی، برای کشت در مناطقی با شرایط اقلیمی تقریباً مشابه با محل اجرای آزمایش و همچنین تشکیل جمعیت اصلاحی نسل بعد مناسب‌ترین ارقام بودند. این هیبریدها نه‌تنها در عملکرد میوه، بلکه در همه ویژگی‌ها به‌طور متوسط برتر از هیبریدهای دیگر بودند.

Evaluation of Some Field-Grown Tomato Hybrids Using Multivariate Statistical Methods for Breeding Programs

Tomato (Solanum lycopersicum L.) is one of the important horticultural crop species worldwide. Identifying superior genotypes with a high yield and acceptable fruit quality can pave the way for breeding programs. In order to identify the best tomato cultivars for some of fruit quality and yield related traits, a 3replicate experiment with 20 commercial tomato hybrids in randomized complete block design was conducted in research field of Tarbiat Modares University in Tehran, in 2017. The examined traits included number of days to flowering, number of days to first fruitset, plant height, number of primary branches, number of primary clusters, number of fruits per plant, fruit yield per plant, leaf chlorophyll index, fruit juice acidity, fruit electrical conductivity, water salinity, total dissolved solids, percentage of brix and fruit lycopene content. Hybrids were compared by two methods of the heatmap clustering and the analytical hierarchy process as a multivariate indicator. Among the 14 tested traits, four traits including number of days to flowering, leaf chlorophyll index, water salinity, and total dissolved solids, indicated low heritability and genotypic/phenotypic correlation with fruit yield and hence were denied for multivariate analysis. Hybrids Hypeel 108 and Queenty were superior to the other hybrids in fruit lycopene content and fruit yield, respectively, and both hybrids had an acceptable fruit juice acidity for processing in the food industry. Hybrids Queenty, Adora, Berlina, and Hypeel 108 indicated the highest AHP values and the highest genetic distances. Thus, they were found to be the most suitable genotypes for cultivating in areas with similar climatic conditions and formation of next breeding generation. These hybrids were superior to other hybrids, not only in fruit yield but also in a great majority of the traits.