ارزیابی شاخص‌های تحمل به تنش خشکی برای انتخاب ژنوتیپ‌های برتر در سیاه‌دانه(.nigella sativa l)

تنش خشکی یکی از مهم‌ترین بازدارنده‌های تولید گیاهان از جمله گیاهان دارویی در بسیاری از مناطق خشک و نیمه‌خشک است. به‌منظور تعیین موثرترین شاخص‌های تحمل به خشکی و شناسایی ژنوتیپ‌های متحمل به شرایط کم آبی گیاه سیاه‌دانه، پاسخ 36 ژنوتیپ گیاه سیاه‌دانه در آزمایشی به‌صورت اسپلیت‌پلات در قالب طرح بلوک‌‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه‌ تحقیقاتی پژوهشی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد در سال زراعی 97- 1396 در دو شرایط رطوبتی (نرمال و تنش خشکی) مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که از نظر تمام شاخص‌های تحمل به تنش خشکی بین ژنوتیپ‌های مختلف اختلاف معنی‌داری وجود دارد. ارتباط بین عملکرد دانه در شرایط نرمال و شرایط تنش متوسط بود (0.43=r2). عملکرد دانه در شرایط نرمال با تمام شاخص‌های مورد ارزیابی به‌جز شاخص ysi همبستگی مثبت و معنی‌داری داشت. بین عملکرد دانه در شرایط نرمال و شرایط تنش خشکی و شاخص‌های mp، gmp و sti همبستگی مثبت مشاهده شد. با توجه به نتایج تجزیه به مولفه‌های اصلی، مولفه اول مقدار 63 درصد تنوع بین داده‌ها را توجیه کرد که با شاخص‌های yp، mp، gmp و sti همبستگی مثبت داشت بنابراین می‌توان از شاخص‌های mp، gmp و sti در انتخاب ژنوتیپ‌های متحمل به خشکی استفاده کرد. بین ژنوتیپ‌های مورد بررسی، ژنوتیپ‌های nige102 و nige52 از لحاظ پتانسیل عملکرد بسیار ضعیف بودند. با توجه به پتانسیل عملکرد بالا و تحمل به تنش بالای ژنوتیپ‌های nige53، nige59 و 38923 این ژنوتیپ‌ها برای کشت در شرایط تنش خشکی و برنامه‌های اصلاحی پیشنهاد می‌شود.

Evaluation of Drought Tolerance Indices for Selection of Superior Genotypes in Black Cumin (Nigella sativa L.)

Drought stress is considered as one of the most important constraints to the crop production, including medicinal plants in many arid and semiarid regions. This study was carried out to determine the most effective indices for drought tolerance and identification of tolerance genotypes under drought conditions in N. sativa. For this purpose, 36 genotypes of N. sativa were tested as a split plot experiment based on a randomized complete block design with three replications at Agricultural Research Field of Shahrekord University, Shahrekord, Iran under two irrigation conditions (non stress and drought stress) at 20172018. The results showed that there were significant differences among different genotypes in terms of all drought stress tolerance indices. A modest correlation was observed between grain yield under normal and stress conditions (R2 = 0.43). Grain yield showed a positive and significant correlation with all indices under normal conditions, except for yield stability index (YSI). The MP, GMP and STI had positive and significant correlations with grain yield under both normal and drought stress conditions. According to principal component analysis, the first component explained about 63% of the total variation, which was correlated positively with YP, MP, GMP, and STI indices. Therefore, MP, GMP and STI could be used to select droughttolerant genotypes. Based on the high grain yield potential and high drought tolerance observed for Nige53, Nige59 and 38923 genotypes, these genotypes could be recommended for cultivation under drought stress conditions and further studies in breeding programs.