شناسایی عوامل موثر بر توسعه فرهنگ وقف با رویکرد تحلیل مضمون در آستان قدس رضوی

وقف به عنوان یکی از مصادیق مهم خیرات در دین اسلام و ادیان دیگر به شمار می‌رود. وقف همواره پشتوانه نیرومندی برای تامین زندگی مادی خصوصاً برای مردم کم‌درآمد و مستضعفان و نیز توسعه فرهنگ دینی، معارف غنی قرآنی و اسلامی و بهبود وضعیت اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بوده است. پژوهش حاضر در تلاش است با اتخاذ رویکرد کیفی مبتنی بر روش تحلیل مضمون که به دنبال خروجی مضامین پایه،‌ سازمان‏دهنده و فراگیر مرتبط با مسئله تحقیق است به این پرسش پاسخ دهد که آیا می‌توان عواملی را درگستره سطوح فرهنگ شناسایی کرد که باعث توسعه سنت حسنه وقف در آستان قدس رضوی گردد؟ این پژوهش بر اساس هدف تحقیق از نوع اکتشافی و نحوه گردآوری اطلاعات از نوع کتابخانه‌ای و میدانی می‌باشد. جامعه آماری تحقیق جهت انجام مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته شامل اساتید، سیاست‌گذاران، عوامل اجرایی، متولیان و واقفین بودند. نمونه‌گیری به روش گلوله برفی انتخاب گردید و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار maxqda صورت پذیرفت که در مجموع 75 مضمون پایه و 13 مضمون سازمان‏دهنده ذیل سه مضمون فراگیر ظواهر، ارزش‏ها و باورها استخراج گردید. در سطح باورها 3 مقوله عامل ایجاد گفتمان وقف، اعتمادسازی و بسترسازی و در سطح ارزش‌ها نیز 3 مقوله تکریم واقفین، تقویت ارزش‌های اجتماعی و دینی توسعه وقف مشارکتی و در سطح ظواهر و مصنوعات 8 مقوله تخصصی کردن مقوله وقف، سیاست‌گذاران ومجریان، گسترش اشکال و زمینه‌های وقف، حذف موانع و تنگناهای وقف، بازسازی موقوفات، اطلاع‏رسانی و تبلیغات شناسایی گردید.

Identifying Factors Affecting the Development of “Waqf” Culture Through a Content Analysis Approach at Razavi Holy Shrine

“Waqf” (mortmain) is one of the most important cases of charity in Islam and other religions. It has always been regarded as a serious protection for people, especially for lowincome and poor ones. Moreover, it has been applied to the development of religious culture, the profound Qur’anic and Islamic teachings, and has improved economic, cultural, and social status of people. Employing a qualitative approach based on the thematic analysis method, which looks for principle, organizing and inclusive themes relating  to the research problem, this research is aimed at finding out whether it can discover factors across a wide range of cultures which can promote the virtuous traditions of waqf in the holy shrine of Imam Reza. This exploratory research follows library and field methods for data collection. The statistical population for semistructured interviews included professors, policymakers, executives, trustees, and benefactors. Snowball sampling was used to select the sample.  Data were analyzed using MAXQDA software resulting in a total of 75 basic themes and 13 organizing themes as follows. Three comprehensive themes including appearance, values, and beliefs were identified. At the level of beliefs, three categories of factors affecting donation discourse, trust making and preparing the context were identified. At the level of values, categories including respecting the benefactors, strengthening social and religious values, developing shared endowment were discovered. Eight categories including specialization of waqf, policymakers and executives, expanding the bases of waqf, removing obstacles and challenges, reconstruction of mortmain, communicating and advertising were identified at the level of appearance and artifacts.