پژوهشی در باب تاملات معناشناختی عین‌القضات همدانی

موضوع معناشناسی و تبیین رابطۀ «لفظ» و «معنا» همواره در اندیشه عرفانی مطرح بوده است؛ البته در همین زمینه، مفسّران و بلاغیون نیز هریک به شیوۀ خاص خود به استقبال موضوع رفته‌ و از جایگاه خود مباحث مهمی دراین باره مطرح کرده‌‌اند، امّا در ساحت عرفان، معنا‌شناسی متلازم با طرز تفکر ویژۀ عرفانی است و از علل و اسباب نظری خاصی برخوردار است. دراین میان، آثار عین‌القضات و شیوۀ طرح موضوع در این آثار از اهمیّت بسیاری برخوردار است. به همین دلیل، پژوهش حاضر با اتخاذ رویکرد درون‌متنی، آثار عین‌القضات را از این چشم انداز کاویده است. براین اساس، تاملات معناشناختی عین‌القضات ذیل هفت عنوان بررسی شده است: 1 لفظ و اصول وضع آن؛ 2 فرم بیان و مادۀ بیان؛ 3 معنای اصطلاحی و معنای حقیقی؛ 4 تکثّر لفظی و تکثّر معنایی؛ 5 اطلاق حقیقی و اطلاق مجازی؛ 6 تمایز لفظی و تمایز معنوی و 7 مسمّا در غیاب اسم. در پایان مشخص می‌شود که عین‌القضات در تاملات معناشناختی خود، متاثر از نظریۀ وجودی و معرفتی عرفانی است و تلقّی وی دربارۀ حقیقت و ساختار سلسله‌مراتبی آن، منتهی به این شده است که معنی را بر شکل ارج نهد و مقدم بدارد.