توضیح عبارتی از اسرارالتوحید و نگاهی به مسئلۀ ارتزاق صوفیان

در یکی از حکایات اسرارالتوحید، جمله ای از زبان قصابی خطاب به ابوسعید دیده می شود که متضمن ترکیب «افسوس خواره» است. شفیعی کدکنی در تعلیقات کتاب مذکور، این ترکیب را از «افسوس» به معنای «مسخره» دانسته و شرحی برآن نوشته است؛ امّا با استناد به شواهد متنی از منابع دیگر و نیز باتوجه به ساختار معنایی جمله موردبحث در متن اسرارالتوحید، می توان دانست که این ترکیب احتمالاً از افسوس به معنای ستم ساخته شده و مقصود قصاب بیان مفت خوری و بیکارگی صوفیان است. در این جستار، علاوه بر اقامه شواهد تاییدکنندۀ این معنا از متون دیگر، بحثی نیز درباره ارتزاق صوفیان از راه فتوحات مطرح و نشان داده شده است که هرچه از دوران نخستین تصوف فاصله می گیریم، فتوحات جایگاه مهم تری در نظام خانقاه ها پیدا می کند و پرداختن به مشاغل یدی در میان صوفیه از رونق    می افتد. ضمن اینکه دراین میان، به برخورد مردم عامی با صوفیان و نیز اجبار در دادن فتوحات هم اشاره ای شده است.