ذوالنّون مصری

ابوالفیض ثوبان بن ابراهیم معروف به ذوالنّون مصری از شخصیّت‌های ممتاز تاریخ تصوّف به شمار می‌آید. اگر از بزرگان صوفیه ده تن را به مثابه برجسته‌ترین‌ها برگزینند، یقیناً ذوالنّون یکی از آن‌هاست؛ بنابراین، شناخت احوال و تازه‌های سخن او که نماینده شاخص و تاثیرگذار تصوّف غرب جهان اسلام است، در شناخت تصوّف اسلامی لازم و ضروری است؛ به‌ویژه اینکه اغلب منابع، او را نخستین کسی می‌دانند که از «ملامت» و نقش آن در پیراستن کار و حال صوفی سخن گفته است و لذا مقاله حاضر برای این منظور نوشته شده است، امّا به دلیل جایگاه ممتاز و استثنایی ذوالنّون در تصوّف اسلامی، همه جوانب شخصیّت و احوال او در این گفتار نمی‌گنجد و به ‌ناچار باید از برخی آن‌ها از جمله آثارِ وی، گستره روابطش با معاصران، مذهب، کیمیاگری، نقش او در واقعه محنت صوفیه و... که بسیار نیز مهم و بحث‌برانگیز است، چشم پوشید و آن را به زمانی فراخ‌تر وانهاد.