نقد و بررسی سیر بحث «اقتضای حال»

مطالعه در سیر مباحث بلاغت نشان می‌‌دهد که توجّه به موضوع «اقتضای حال» در نخستین تعاریف نقل‌شده برای بلاغت، از اساسی‌‌ترین معیارهای بلاغت کلام و متکلّم به شمار رفته است. با آنکه این موضوع و اهمّیّت توجّه به آن در دوره‌‌های مختلف، از محوری‌‌ترین مبانی مباحث بلاغی است، در هیچ‌یک از منابع قدیم و جدید، مبانی نظری آن تبیین نشده است.در پژوهش حاضر، پس از بررسی و نقد دیدگاه‌‌های گوناگون درباره این موضوع، مشخّص شد با وجود تصوّری که درباره مخاطب‌محور بودن اقتضای حال در بلاغت سنّتی وجود دارد و انتقادهایی که در این زمینه مطرح می‌شود و با وجود آنکه در این منابع به صراحت اصطلاحات اقتضای حال متکلّم و کلام و بافت موقعیّتی به کار نرفته است، ولی در این کتاب‌ها ذیل مباحث گوناگون، مطالبی مطرح می‌شود که بر اساس آنها می‌توان تمام این اقتضایات را در سطوح مختلف و برای تمام این عوامل، استنباط کرد.