درآمدی بر جریان روشنفکری ایران با تاکید بر ادبیّات داستانی معاصر

بیداری تاریخی روشنفکران ایرانی، با پیروزی انقلاب مشروطه به اوج خود رسید و در مسیر تازه‌ای افتاد. از جمله عرصه‌هایی که تحوّلات این جریان در آن انعکاس یافته، گونه ادبیّات داستانی است، که در این مقاله کوشیده‌‌ایم تاثیرات ارتباط متقابل این دو جریان فکری و فرهنگی را بررسی کنیم. تامّلات روشنفکری، همسویی معناداری با مفاهیم مطرح در آثار داستانی معاصر دارند، که بررسی روابط و تاثیرگذاری‌های متقابل آنها می‌‌تواند در کشف ظرفیّت‌های ادبیّات داستانی معاصر ایران راهگشا باشد.در پژوهش حاضر، بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای و به شیوه استقرایی، سیر مکتب روشنفکری ایران را طبق جهت‌گیری‌های عمده روشنفکران، به سه دوره تقسیم کرده‌‌ایم و به فراخور وضعسیاسی ـ اجتماعی زمانه، داده‌هایی متناسب با آن‌جهت‌گیری‌ها در متون داستانی آن دوره به دست داده‌ایم. یافته‌‌ها نشان می‌دهد نسل‌های روشنفکران ایرانی و آثار داستانی هم‌دوره آنها، آزمون و خطاهایی را برای گذار کشور از عقب‌ماندگی تاریخی از سر گذرانده‌اند، امّا همگی در رسیدن به آرمان‌شهر خود ناکام مانده‌اند، که بخش عمده‌ای از ادبیّات داستانی معاصر نیز ترسیم وجوه مختلف همین ناکامی‌هاست. این ادبیّات، آیینه تمام‌نمای تجربه روشنفکری ایران است و به نظر می‌رسد شناخت دقیق این دو تجربه فکری و فرهنگی، راه مناسبی برای شناختن چهره گذشته و امروز ایرانیان باشد.