خاطره به مثابه یک ژانر؛ متن پنهان داستان ‌های دفاع مقدس

خاطره پیشینه تاثیرگذاری در متون ادبی و تاریخی ایران و جهان دارد تا جایی‌ که از آن به ‌عنوان گونه ادبی یاد کرده‌اند و شاهد اهمیت آن به ‌مثابه یک نوع ادبی در ادبیات دفاع مقدس هستیم؛ زیرا متن پنهان بسیاری از انواع ادبی از جمله رمان و داستان کوتاه و بن‌مایه بسیاری از شاهکارهای آن به‌شمار می­رود. رزمندگان خاطره‌نویس دفاع مقدس با رعایت اصولی ساده و قواعدی محدود، خاطرات تلخ و شیرین دوران رزم، همچون پیروزی‌ها و شکست‌ها، حوادث مهم و عواطف و احساسات را ماندگار کرده‌اند. این ماندگاری نه تنها در قالب خاطره‌نوشته بلکه در بسیاری مواقع به واسطه هنر، خلاقیت و توانایی نویسنده در قالب داستان مانا می‌شود؛ زیرا طی فرآیندی عامدانه یا ناخودآگاه، بسیاری از خاطرات به داستان دگردیسی یافته است. در این جستار کوشیدیم با روش تحلیلی-توصیفی و رویکرد نقد تکوینی، این مهم را تبیین کنیم که گونۀ ادبی خاطره، چگونه متن پنهان ادبیات داستانی دفاع مقدس می­شود و فرآیند این دگردیسی چگونه اتفاق می­افتد. ضمن بررسی سه رمان و سه مجموعه داستان کوتاه ادبیات دفاع مقدس دریافتیم که بسیاری از داستان‌ها، تحول‌یافته خاطرات نویسنده (خودِ خاطره‌اندوز) و یا دیگر خاطره‌اندوزان هستند. یعنی خاطرات، طی فرآیندی دستخوش دگردیسی شده و در کسوت ژانری جدید به نام داستان عرضه شده‌است. همچنین خاطره در برخی داستان‌ها حضوری پوشیده دارد که تشخیص آن برای منتقد ادبی سخت و گاهی غیرممکن می‌نماید. در برخی از این رمان ها، نویسنده از حضور خاطره آگاه نیست، اگرچه خلاقیت و هنر نویسنده و ذهن مخیّل او نیز در پنهان ‌سازی خاطره در داستان دخیل است.

memory as a genre; the hidden text of the stories of the holy defense

memory has an influential background in iran and the world literary and historical works, as long as it has been mentioned as a literary genre and we can understand its importance as a literary type in our literature of holy defense against iraqi aggressors. because it consists the hidden issue of many literary types such as novels and short stories, and is the basis of most of masterpieces. considering simple principles and limited rules, the memoirist warriors of the holy defense have perpetuated the bittersweet memories of the war including victories, defeats, and important events and emotions. this permanence happens not only in the form of a written memory, but in many cases, through art and creativity and the author’s ability to shape the form of a story; so many memories were transformed into several stories through a deliberate or unconscious process.using a descriptive-analytical method and through an approach of formative criticism, it has been tried in this study, to explain the importance of how the literary form of memory becomes the hidden text of fiction literature and how the process of this transformation takes place. surveying three novels and three short story collections of the holy defense literature, it has been found that many of such stories are evolved from the memories of the author (the memoirist himself) or of the others’. in other words, the memories have been transformed in a special process and are presented in the form of a new genre (story). also, in some stories, the memory is hidden in a way that makes it difficult and somehow impossible being recognized by a literary critic. sometimes, the author is not aware of the presence of a memory, although his/her creativity artistic ability and imaginative mind are also involved to hide the memory in the body of the story.