ریشه‌های حکایت‌ در زبان عرفان تا پایان قرن سوم (بر پایۀ آثار شقیق ، حارث محاسبی، نوری، خراز، جنید)

حکایت یکی از پرکاربردترین انواع داستانی در زبان عرفان است. با این حال، تا قبل از قرن چهارم که قرن پاگیری حکایت‌های عرفانی است، ضمن آثار اولیۀ عرفای مسلمان چندان با حکایت مواجه نیستیم و این نکته ما را بر آن داشت تا ریشه‌های این نوع ادبی را در زبان عرفان جست‌وجو کنیم. طی واکاوی آثار شقیق بلخی (و. 194ق)، کتاب الرعایه لحقوق الله حارث محاسبی (165-243ق)، کتاب مقامات القلوب ابوالحسین نوری (و.295 ه.ق)، رسائل ابوسعید خراز (و. 277 /297ق؟) و رسائل جنید بغدادی (و. 298ق) فرم‌های بسیطی یافتیم که می‌توان برآمدن حکایت در زبان عرفان را به آن‌ها نسبت داد. این واقعیت از جریان کلی پدیدآمدن ژانرهای ادبی دور نیست؛ زیرا این ژانرها یک‌باره خلق نشده‌اند و می‌توان برای آن‌ها فرم‌های بسیط در نظر گرفت. این مقاله که با روش توصیفی -تحلیلی انجام شد، به شناخت ریشه‌های انواع داستان مانند تمثیل رمزی در ادبیات عرفانی کمک می‌کند، چون همه این انواع، در وهله اول، از حکایت برآمده‌اند. با واکاوی متون عرفانی تا پایان قرن چهارم به این نتیجه رسیدیم که آیات قرآنی، احادیث نبوی، روایات دینی، تجربه‌های عرفانی، تمثیل و جدل سقراطی، شش ریشه حکایت را در زبان عرفان تشکیل می‌دهند.

the roots of anecdote in the language of mysticism until the end of the third century (based on the works of shaqiq, hares mohasebi, nouri, kharraz, junaid)

anecdote is one of the most widely used types of stories in the language of mysticism. however, until the 4th century, which is the century when mystical stories were established, we do not encounter many stories among the early works of muslim mystics, and this point prompted us to search for the roots of this type of literature in the language of mysticism. during the study of the works of shaqiq balkhi (d. 194 a.h.), kitab al-raa’yah for the rights of allah, harith al-mashabisi (165-243 a.h.), kitab al-maqamat al-qulob abul hossein nouri (d. 295 a.h.), the letters of abu saeed kharaz (d. 297/277 a.h.?) and junaid al-baghdadi’s letters (d. 298 a.h.) we found simple forms that can be attributed to the origin of the story in the language of mysticism. this fact is not far from the general flow of the emergence of literary genres; because these genres were not created at once and simple forms can be considered for them.this fact is not far from the general flow of the emergence of literary genres; because these genres were not created all at once and simple forms can be considered for them. this article, which was done with a descriptive-analytical method, helps to know the roots of story types such as allegory in mystical literature, because all these types, in the first place, arose from anecdotes. by analyzing mystical texts until the end of the 4th century, we came to the conclusion that quranic verses, prophetic hadiths, religious traditions, mystical experiences, parables and socratic polemics form the six roots of stories in the language of mysticism.