واکاوی مقولۀ مکان در سه داستان شاهنامه بنا بر نظریۀ ذهنیت اسطوره‌ایِ لوی - برول

ابهام مکان در شاهنامه موضوعی است که در بخش ‌های اساطیری  و پهلوانی به چشم می‌آید. ایران از مکان‌هایی است که دارای ابهام است. در سه داستان تاج‌گذاری ایرج، دربندشدنِ کیکاوس در هاماوران و جنگ بزرگ کیخسرو و افراسیاب، ایران نقشی برجسته در روایت داستان دارد. همچنین ابهام ایران در این سه داستان و ویژگی‌های اساطیری آن چشم‌گیر است. در این پژوهش کوشیده‌ایم تا با تکیه بر مطالعات کتاب‌خانه‌ای و بهره‌گیری از روش تفسیری-تحلیلی و تاکید بر نظریۀ ذهنیت اسطوره‌ای لوی-‌برول به خوانشی انسان‌شناسانه از این سه داستان برسیم. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که ابهام مکان نتیجۀ ذهنیت اسطوره‌ای سازندگان این داستان‌هاست. در این داستان‌ها ایران و ایرانیان مفاهیم مستقل نیستند بلکه مقولاتی آمیخته‌اند که عواطفی را به همراه دارند. ذهنیت اسطوره‌ای تهدید هر عضو گروه را به‌عنوان تهدید تمامیت آن در نظر می‌گیرد چرا که کل و جز را یکی می‌داند و از نظر این ذهنیت، چنین دیدگاهی دارای تناقض نیست. پس جنگ‌های ایرانیان و تورانیان چیزی فراتر از جنگ‌های سیاسی و تلاشی برای نگاهداشت ایران و ایرانیان است. همچنین در داستان‌هایی که در این مقاله تحلیل کرده‌ایم، کین‌ستانی نقشی اساسی در پیشبرد داستان دارد چرا که این رفتار از نظر اخلاق پذیرفته از جانب ذهنیت اسطوره‌ای برای حفظ گروه بایسته است. ابهام مکان در شاهنامه علاوه‌بر دلایل گوناگون، نتیجه‌ی ذهنیت اسطوره‌ای سازندگان است.

analysis of concept of space in three stories of shāhnāme according to the levy-bruhl’s theory of mythical thinking

ambiguity of space in shāhnāme is an interesting subject which attracts reader’s attention in the mythical and heroic parts of this epic. irān is one of those ambiguous places which plays important roles in different stories. in three stories of iraj’s enthronement, imprisonment of kekāavoos and the great war of keykhosrow and afrasiab, iran plays an important role in the narrative of the story. also, ambiguity of irān as a place and its mythical characteristics is eminent in these stories. in these stories, iran is not just a political unit but according to mythical thought of the creators of these stories is something beyond the logical entities and cannot be limited to what we understand of space. in this study, with the use of desk study and content analysis and emphasis on lévy-bruhl’s theory of mythical thought we have tried to reach an anthropological reading of these three stories. we have found out that ambiguity of space is rooted in the mythical thinking of the creators of these stories. in these stories, irān and iranians are not independent entities but participate in meaning and cause mystic emotions. in other words, iran and iranians can be used interchangeably as the context of stories suggest, meaning iran is iranians and iranians are iran. in addition, mythical thought considers any threats to the members of a group as a threat to the group as a whole because it perceives the member and the group as one. a member of a group is not just a person but contains the mystical powers of the whole group. so what happens to one member of the group, happens to the group as a whole. if a member is injured, the whole group is considered to be injured. furthermore, according to this kind of thinking, this perception of group and its members is not paradoxical.  so, wars between iranians and turanis are something beyond political wars and are an effort to protect irān and iranians. in these stories, taking revenge is not simply a political act but is an ethical responsibility of all members of the group in order to protect and preserve the group as a whole. so in these stories that we have analyzed, revenge plays an important role in the narrative of the stories since taking revenge is accepted as an ethical act to save the group in the mythical thinking. alongside other reasons, our findings show that the ambiguity of space in shāhnāme can be the product of mythical thinking.