کهن‌الگوی سفرِ قهرمان در خاوران‌نامه بر اساس نظریّۀ جوزف‌کمپبل

خاوران‌نامۀ ابن‌ حسّام خوسفی، مثنوی‌ای در قالب حماسۀ دینی‌ است، با موضوع داستان‌های خیالی از سفرها و جنگ‎های حضرت علی ع با شاهان بت‌پرستی چون تهماس‌شاه و صلصال‌شاه که دربرگیرندۀ مفاهیم کهن الگوییِ فراوان است.کهن الگوی قهرمان و سفر، بنا به سرشت حماسه، از پرکاربردترین بن‌مایه‌های آن است. این­ پژوهش درصدد است تا به روش توصیفی_تحلیلی، الگوی پیشنهادی­ جوزف کمپبل را با عنوان سفر قهرمان، در خاوران‌نامه بررسی و میزان انطباق آن را با مثنوی خاوران‌نامه مشخّص کند. سه بخش اصلی نظریّۀ سفرِ قهرمان عبارت‌اند از: عزیمت (جدایی)، رهیافت (تشرّف) و بازگشت. این نظریّه با زندگی قهرمان حماسه همخوانی دارد؛ زیرا قهرمان هر حماسه‌ای برای رسیدن به مقصود خویش، راه‌های سختی را طی می‌کند. او در سفر خود با وحشتناک‌ترین مسیرها و شگفت‌ترین موجودات و خطرناک‌ترین دشمنان مواجه می‌شود؛ امّا با شجاعت تمام می‌تواند تمام گذرگاه‌های سخت را پشت سر گذارد و به هدف خویش نایل شود. سفر قهرمان در خاوران‌نامه، سفری دینی است. حضرت علیع برای نجات انسان‌ها از نیروهای پلید، سفری طولانی را آغاز می‌کند. در این سفر با دیوان، اژدها و جادوگران به جنگ­ می‌پردازد و سرانجام بر تمام بدی‌ها فایق­ می‌آید. علیع با ندای درونی­ خود، برای رفع نگرانی پیامبرص پا در مسیر پرخطر می‌گذارد و به کمک یاریگران می‌تواند چهارده خوان را به‌خوبی پشت سر بگذارد. خوان‌ها، نماد موانع و مشکلاتی است که قهرمان برای به کمال رسیدن­ خود و احراز برتری و شایستگی خویش پشت سر می‌گذارد و بعد از یگانگی و خدای‌گون شدن، پیروز و سرافراز به مدینه باز می‌گردد و تحفۀ سلیمان را برای پیامبر به ارمغان می‌آورد. نتایج پژوهش نشان می ‌دهد مراحل ندای درونی، کمک از ماوراء، عبور از آستان، شکم نهنگ، جادۀ آزمون‌ها، زن در نقش وسوسه‌گر، برکت نهایی و مرحلۀ آزاد و رها در خاوران‌نامه با مراحل سفر قهرمان کمپبل انطباق دارد و حذف برخی مراحل به دلیل ماهیّت دینی این اثر حماسی است.

ancient survey of the hero’s travel pattern in khavaran-nameh based on joseph campbell’s theory

ibn hassam khosfi’s khavarannameh is a verse in the form of religious­ epic, with the theme of fictional tales and wars of ali (as) with kings of idolatry such as tahmasshah, salasul shah, and embraces ancient concepts. patterns of hero and travel,  due to its nature is one of the most used motifs. this study, through descriptiveanalytic method,  seeks to review joseph campbell’s proposal for the heroic journey and also its amount of appliance  in the middle east. campbell considers life as a journey that the hero must take on this journey, while awaring of his strengths and in addition,  by identifying his inner desires and secrets and his strengths and weaknesses, he should conduct individua’s ethical issues. the three main themes of the hero’s travel theory are: departure, approach, and return. this theory is in harmony with the epic hero’s life. because the hero of each epic should encounter somke delimas, he should  face the most terrible paths ,the most awesome creatures and the most dangerous enemies; however, with all his courage, he can go through all the difficult passages and achieve his goal. the is a religious one. the results of the study indicated that in khavarannameh ali (as) began a long journey to save human beings from evil forces. in this journey, how fought  with the dragon and the wizardand ultimately he  eliminated them. ali (as), with his inner voice, addresses the prophet’s worry, he could obviatethe obstacles and problems that each hero goes through to complete their achievement and excellence. after the unity and godliness, the victorious and glorious man returns to medina and delievers solomon’s souvenior to the prophet. the results of the study also indicated that the internal stages, transcendental help, crossing the threshold, whale abdomen, test path,woman in the role of tempter, blessings and free and free stage in khavarannameh conforms to the stages of campbell’s journey and heroism, and the omission of some stages is due to the religious nature of this epic effect..