کاربردِ نظریّۀ ادبی؛ نگاهی انتقادی به آراءِ کورش صفوی

بخشی از دیدگاه‌های کورش صفوی در آثارش، دربارۀ کاربرد نظریّه‌های ادبی در نقد است. وی با مرور و معرّفی نظریّه‌های مختلف ادبی و دسته‌بندی آنها بر اساس مقولاتِ شش‌گانۀ نظریّۀ ارتباطی یاکوبسن، بر ناکارآمدیشان در نقد ادبی تاکید کرده و بر همین اساس، نظریّه‌ای نیز برای نقد پیشنهاد داده است که از معیارهای مورد نظر او برای کارآمدی نظریّه برخوردار باشد. برخی از مهم‌ترین معیارهای صفوی برای کارآمدی یک نظریّه در نقد ادبی، عبارت‌اند از: علمی‌بودن، جامعیّت (پوشش‌دادن تمامی مولّفه‌های نظریّۀ ارتباطی یاکوبسن)، کاربرد داشتن در نقد انواع متون ادبی و غیرادبی و معیارهایی از این دست. در مقالۀ حاضر، با نگاهی به این مسائل و دیدگاه‌ها، به نقد روش‌شناختیِ آراء کورش صفوی دربارۀ کارآیی نظریّۀ ادبی در نقد پرداخته‌ایم. می‌توان گفت مهم‌ترین کاستی دیدگاه وی، تقلیل‌گرایی موجود در تلقّی او از کاربرد نظریّه است. این تقلیل‌گرایی، جنبه‌ها و پیامدهایی گوناگون دارد؛ از جمله فهم و معرّفی گزینشی نظریّه‌های ادبی، بی‌توجّهی به نقش فعّال و خلّاق منتقد در نقد ادبی، تمرکز بر تفسیر متون و چشم‌پوشی بر دیگر اهداف و گونه‌های نقد ادبی، بی‌توجّهی به گزینش متن، تاکید بر الگوهای برآمده از نظریّه‌های ادبی و نادیده‌‌گرفتن دیگر وجوه آنها، همگن‌پنداشتن نظریّه‌ها و نگاه محدود به ترکیب نظریّه‌ها.

application of literary theory: a critical view on kourosh safavi’s opinions

some parts of kourosh safavi’s views in his works, especially in the book âshnâyi bâ nazariye adabi, are related to the application of literary theories in literary criticism. reviewing various theories and categorizing them based upon the six elements of jacobson’s communication theory, he has emphasized their inefficiencies in literary criticism and accordingly, he has proposed an efficiency theory for criticism. some of his most important criteria for the efficiency of a critical theory are: scientificity, comprehensivity (covering all components of jacobson’s communication theory), applicability in criticism of various texts, etc. in this article, i have examined these issues to criticize the methodology of kourosh safavi’s views about the efficiency of literary theory in criticism. it can be said that the most important defect of his view is the reductionism in the perception of the application of theory. this reductionism has different aspects and consequences: selective perception and introduction of literary theories, ignoring the role of the critic in literary criticism, focusing on interpreting texts and ignoring other types of literary criticism, ignoring text selection, emphasis on patterns abstracted from literary theories and ignoring their other various aspects of them, assuming the homogeneity of theories and having close view about the combination of theories.