رهی؛ سنّت، کلیشه یا تخلّص؟ (پژوهشی دربارۀ واژۀ «رهی» در شعر فارسی)

تخلّص یا نام شعری، یکی از ویژگی‌های شعر فارسی است که از قرن ششم به‌عنوان یک سنّت ادبی رواج می‌یابد و در شعر شاعران قرن هفتم به ثبات می‌رسد. شاعرانی چون سنایی، خاقانی و انوری از جریان‌سازان این حیطه به شمار می‌آیند و به‌ویژه، زمینۀ تشخّص‌یافتن و نیز تثبیت تخلّص در غزل را فراهم می‌آورند. با تکیه بر تکرار یک واژه که از مشخّصه‌های اصلی تعریف تخلّص است، برخی پژوهشگران معاصر در تعیین تخلّص شعرا دچار خطا شده‌ و تخلّص‌های نادرستی را به شعرای قرن شش نسبت داده‌اند؛ از جملۀ این خطاها در انتساب، می‌توان به واژۀ «رهی» اشاره کرد که به‌عنوان تخلّص بعضی شاعران معرّفی شده است. در این مقاله به روش توصیفی_تحلیلی، به پیشینۀ تخلّص در شعر فارسی و عربی و نیز جایگاه آن در شعر اشاره و تخلّص پنهان در شعر سنایی و مولوی را بررسی کرده‌ایم. همچنین  با جست‌وجو در اشعار فارسی از آغاز و با تاکید بر تحقیق در اشعار شاعران قرن ششم، به بررسی واژۀ رهی در جایگاه تخلّص پرداخته‏‌ایم. نتایج به دست آمده نوعی سنّت ادبی و مضمون و کلمات مترادف با کلمۀ رهی را در کاربرد این واژه از سوی شاعران مختلف نشان می‌‏دهد که نمی‌‏تواند در همۀ موارد نشانگر تخلّص شعری باشد.

RAHI; Tradition, Stereotype or Pseudonym? (Research on the Word “Rahi” in Persian Poetry)

A pseudonym or poetic name is one of the characteristics of Persian poetry that became common as a literary tradition from the sixth century onwards and stabilized in the poetry of seventh century poets. Poets such as Sanai, Khaghani and Anvari are the mainstreaming poets in this field and especially provide the ground for identifying and establishing of pseudonym in the Lyric. Relying on the repetition of a word that is one of the main characteristics of the definition of a pseudonym, some contemporary scholars have made a mistake in determining the pseudonym of poets and have attributed incorrect pseudonym to sixth century poets. Among these mistakes in attribution, we can mention the word Rahi, which has been introduced as the pseudonym of some poets. In this article, in a descriptiveanalytical method,we mentioned the history of pseudonym in Persian and Arabic poetry as well as its place in poetry. We examined the hidden pseudonym in Sana’i and Rumi’s poetry and by searching in Persian poems from the beginning and with emphasis on research in the poems of sixth century poets, we have studied the word Rahi in the place of pseudonym. The results show a kind of literary tradition and theme and words synonymous with the word Rahi in the use of this word by different poets, which cannot in all cases indicate the poet’s pseudonym.