تطبیق ساختار روایت در کتاب ایوبِ عهد عتیق و «حدیث محنت ایوب» در قصص القرآنِ عتیق نیشابوری با استفاده از نظریّۀ گره‌ماس

سرگذشت ایوبِ پیامبر یکی از روایت‌های مشترک قرآن کریم و عهد عتیق است که در این دو کتاب به دو شکل متفاوت گزارش شده. روایت عهد عتیق و روایت مفسران قرآن، به‌رغم شباهت‌های محتوایی و فرمی، از لحاظ ساختار و سازمان پی‌رنگ تفاوت‌هایی دارند. پژوهش حاضر، با استفاده از الگوی روایت‌شناسانۀ آلگیرداس ژوﻟﯿﻦ گره‌ماس و نظریۀ او دربارۀ نشانهمعناشناسیِ گفتمان، با روش توصیفیتحلیلی، به بررسی تطبیقی ساختار روایت ایوب در عهد عتیق (کتاب ایوب) و یکی از روایت‌های اسلامی سرگذشت او، یعنی «حدیث محنت ایوب» در تفسیر فارسی کهن موسوم به قصص القرآن اثر ابوبکر عتیق نیشابوری (سورآبادی)، می‌پردازد. به این منظور، نخست الگوی نقش‌گزاری، زنجیرۀ روایت، و ساختار پی‌رنگ در نظریۀ گره‌ماس به‌اختصار شرح داده می‌شوند؛ سپس، بر اساس آن‌ها، رویدادها، شخصیت‌ها، و ساختار روایت ایوب در دو گزارش مذکور بررسی و مقایسه می‌شوند. در پایان، پژوهش حاضر به این نتیجه می‌رسد که پی‌رنگ روایت کتاب مقدس از نوع قراردادی و پی‌رنگ روایت عتیق نیشابوری از نوع اجرایی است. در هر دو روایت، یهوه/خدا نقش فرستنده را بر عهده دارد، اما بارزترین تفاوت این دو روایت شخصیت شیطان/ابلیس است که در کتاب ایوب نقش‌گزار نیست ولی در روایت عتیق نیشابوری نقش بازدارنده و فاعل کنش را ایفا می‌کند. هم‌چنین، در این دو روایت نقش تخریب‌کننده به شخصیت‌هایی متفاوت نسبت داده شده است. واکاوی فرایند نشانهمعناپردازی در تحول ساختار روایت‌ها و فعل‌های موثر نیز نشان می‌دهد که در روایت عتیق نیشابوری نظام کنشیتنشی و در روایت کتاب مقدس نظام بُوِشیتنشی گفتمان غالب را در تولید معنا شکل می‌دهند.

A Comparative Study of Narrative Structure in The Book of Job from The Old Testament and “The Tale of Job’s Misery” from Stories of the Quran by Atiq Nishaburi (Surabadi) Using Algirdas Greimas’s Model

The story of Job the prophet is one of the narratives included in both The Quran and The Old Testament but narrated differently in each of them. Despite similarities in form and content, the narrative in The Old Testament and the narratives by interpreters of The Quran differ in terms of plot structure. Adopting Algirdas Greimas’s narratological model as well as his semiotics of discourse and using descriptiveanalytical method, the present study conducts a comparative analysis of narrative structure in The Book of Job from The Old Testament and one of the Islamic narratives of the same story, namely “The Tale of Job’s Misery” from the ancient Persian text Stories of the Quran by Aboubakr Atiq Nishaburi (Surabadi). To this aim, first, the actantial model, narrative chains, and plot structure are concisely explained according to Greimas’s theory; then, the events, characters, and narrative structure are analyzed and compared in the two selected narratives of Job’s story. Finally, this study concludes that the plot of The Book of Job is contractual, whereas that of “The Tale of Job’s Misery” is performative. Moreover, in both texts, Yahweh/God is the sender, but the most striking difference is the devil/Satan, who is not an actant in The Book of Job, while he is the opponent and the performing subject in the Islamic narrative. Besides, in these two narratives, the function of the disrupter of the pattern is attributed to different characters. The analysis of the process of semiosis, the evolution of narrative structure, and the role of modal verbs shows that in the Islamic narrative the activetensive system and in The Book of Job the existentialtensive system form the dominant discourse in the creation of meaning.