تحلیل ساختاری معراج‌نامه‌ی ابن سینا بر پایۀ سفر قهرمان کمپبل

معراج‌نامه گونه‌ای ادب دینی و عرفانی و گزارش سفر شخصیتی روحانی به قلمروهای ناشناخته است. سفر در ساختار این گونه ادبی و روایی، همواره عنصری تعالی‌بخش در سلوک انسان به سوی کمال بوده‌است؛ بر این اساس، معراج‌نامه‌های مبتنی بر سیر و سلوک روحانی در ریخت سفرنامه نگاشته شده‌اند که گزارش معراج پیامبر اسلام (ص)به روایت ابوعلی سینا از کهن‌ترین نمونه‌های منثور و مستقل آن در ادب فارسی با نگاهی نمادگرایانه به عناصر روایت در معراج‌نامه است. ضرورت بررسی این گونه متون بر اساس نظریّه‌های ادبی نو، تلاش برای گشودن افقی تازه از متن در برابر خواننده و نگاهی به تولید معنا مبتنی بر واکاوی خویشتن است تا لایه‌های رازناک و پوشیدة آن آشکار شود و دریافت خواننده از متن گسترش یابد. بر این پایه، پژوهش پیش‌روی، معراج‌نامه ابن سینا را بر پایة انگاره تک‌اسطورة جوزف کمپبل که برآمده از نگاهی ساختارگرایانه در روایت و روان‌شناسانه به سفر قهرمان و کهن‌الگوی خویشتن است با تکیه بر مطالعات بینارشته‌ای ادبیات تطبیقی در رویکردی توصیفی تحلیلی نقد و بررسی کرده‌است. دستاورد پژوهش نشان می‌دهد، معراج‌نامه ابن سینا اگر چه در برخی زیرمرحله‌ها مانند امتناع از بازگشت ناسازی دارد، امّا با ساختاری روایی و بافتار‌شناختی سفر قهرمان با تکیه بر الگوی جوزف کمپبل همسانی آشکاری دارد که گویایی و پویایی معراج حضرت ختمی مرتبت (ص) را مبتنی بر ساختار روایی آن در آیات قرآن کریم آشکار می‌سازد.

The Structural Analysis of Ebn-e Sina’s Merajnameh According to Campbell’s Model of the Hero’s Journey

Merajnameh is an example of religious and mystical literature. It is a report of spiritual journey to unknown territories beyond selfawareness. In this literary form and narrative, the concept of journey has always been a wellknown element in the evolution of mankind towards perfection. For that reason, Merajnamehs of spiritual pilgrimage have been written in the form of travel books. The Meraj of Prophet Muhammad (PBUH), narrated by AbuAli Sina (aka. Avicenna), is one of the oldest independent examples in the Persian literature, written in prose, with a symbolic approach to the elements of narrative. The importance of studying such texts according to new literary theories is to attempt to open a new horizon in the reader’s knowledge of the text in order to reveal its cryptic layers and to extend his comprehension of the text. The present research examines Ebne Sina’s Merajnameh according to Campbell’s concept of monomyth, which is a structuralistic psychological approach to the hero’s journey, with a descriptiveanalytic method and based on interdisciplinary studies of comparative literature. The results demonstrate that AbuAli Sina’s Merajnameh is compatible with the narrative structure of Joseph Campbell’s model of the Hero’s Journey, except for some inconsistencies in the sublevels of &rejecting invitation& and &refusing to return& Which reveals the eloquence and dynamism of the ascension of Hazrat Khatami (PBUH) based on its narrative structure in the verses of the Holy Quran.