آداب الحرب و الشجاعه و تصحیح آن

آداب الحرب و الشجاعه، از متون مشهور نیمۀ اوّل قرن هفتم و نوشتۀ فخر مدبّر است. این کتاب از جهات گوناگون در میان متون فارسی ممتاز و حائز اهمّیّت است؛ از جمله آنکه در موضوع خود (آیین کشورداری و سپاهیگری، اسب‌شناسی و تعریف و توصیف ابزار جنگی) در میان آثار پیش از دورۀ مغول، منبعی کم‌نظیر است. بسیاری از اسامی آلات جنگ و طرز تعبیه و آرایش لشکر و شیوه‌های مقابله و رویارویی با دشمن در این کتاب آمده است. انواع فواید زبانی و ادبی کتاب، به‌ خصوص وجود اصطلاحات نظامی و واژه‌های خاصّ، آن را در موضوع خود بی‌مانند کرده است. با این فواید استثنایی، امروز، آداب الحرب و الشجاعه برای محقّقان در تنظیم فرهنگ‌ها و مطالعۀ آیین‌ها و آداب جنگ، کتاب مرجعی مفید و منحصربه‌فرد است. این کتاب در سال 1346 به اهتمام احمد سهیلی خوانساری به طبع رسیده و از آن پس، در همۀ این سال‌ها، دربارۀ آن کاری قابل ذکر انجام نگرفته است. راه‌یافتن کاستی‌های بسیاری در متن به دلیل برخی اشکالات اساسی، مانند گزینش نادرست شیوۀ تصحیح، عرضۀ ناقص نسخه‌بدل‌ها، اغلاط و افتادگی‌ها، نقص در نسخه‌ها؛ و ناشناخته‌ماندن ارزش‌های بی‌شمار متن به دلیل اختصار در پرداختن مقدّمه، تعلیقات و نمایه، ضرورت تصحیح تازه‌ای را ایجاب می‌کند. در این مقاله با بهره‌گیری از نسخه‌های خطّی دستیاب، متن چاپی بررسی و با عرضۀ نمونه‌هایی از خطاهای گونه‌گون کتاب، ضرورت تصحیح مجدّد آن نشان داده‌ شده است.

Observations Concerning Aadab Al-Harb Wal-Shaja’a and Its Correction

Aadab al-Harb wal-Shaja’a written by Fakhr-e-Modabber is one of the most well-known texts of the first half of the seventh century. This book is an excellent text among Persian texts in several respects. Among pre-Mongol scripts, it is a rare text regarding its subject matter (militarism and the definition and description of the means of warfare). Many names for the weapons of war, the methods of deployment and formation of the army, and the methods of confronting the enemy are given in this book. The variety of lingual and literary advantages of the book, especially its military terms and specific words, made it spectacular in terms of its subject matter. Thus, today, Aadab al-Harb wal-Shaja’a is a useful and unique reference book for researchers for writing encyclopedias and studying rituals and etiquettes of war. Aadab al-Harb wal-Shaja’a was published in 1967 by Ahmad Soheili Khansari, and since then, there has been no mention of it in research works. Many shortcomings in the text caused by major problems such as inappropriate selection of the correction method, errors and omissions, and defects in the copies, and the unacknowledged values ​​of the text due to the brevity of the introduction, the commentary, and the index necessitates a new correction. In the present article, using accessible manuscripts, the printed text is investigated, and with examples of various errors in the book, the necessity of a correction is demonstrated.