پژوهشی انتقادی در تصحیح مرصادالعباد از محمّدامین ریاحی

مرصادالعباد از متون تعلیمی عرفانی در قرن هفتم است که نسخ متعدّدی از آن در دست است. محمّدامین ریاحی از نسخه‌پژوهان معاصر، این اثر را تصحیح کرده است. او از میان نسخ متعدّد این اثر، نسخۀ بورسا را به عنوان نسخه اساس قرار داده و از دیگر نسخ نیز سود جسته و تصحیح قیاسی کرده است. با اینکه این تصحیح، عالمانه است، ولی روشمند نیست و مصحّح، معیار ثابتی در تصحیح نداشته است. نظر به اینکه برخی عناصر بلاغی، زبانی و ادبی در متون، ویژگی‌های غالب سبک‌شناختی هستند و مدام تکرار می‌شوند، توجّه به آن‌ها می‌تواند یاریگر تصحیحی علمی و روشمند باشد. یکی از این ویژگی‌ها که در تصحیح مرصادالعباد درباره آن بی‌دقّتی شده، معیار هنری (اصالت موسیقیایی و سجع) در این اثر است که بی‌توجّهی به آن، سبب لغزش‌های مکرّر بوده است. معیار دیگر، ویژگی‌های زبانی غالب در اثر است که بی‌دقّتی در آن نیز به لغزش و خطا در تصحیح دامن می‌زند. در کنار این دو، برخی واژگان نیز با بی‌دقّتی و با اعتماد به نسخه «بو» انتخاب شده‌ و نادرست‌اند. می‌توان گفت عامل اصلی این لغزش‌ها، اعتماد زیادی به ضبط‌های نسخۀ بورسا بوده و انتخاب این نسخه به عنوان نسخه اساس، این اشتباهات و کاستی‌ها را در تصحیح موجب شده است. پژوهش حاضر با روشی تحلیلی-توصیفی، لغزش‌هایی که از این رهگذر به تصحیح راه یافته، مورد بررسی و مداقّه قرار می‌دهد.

A Critical Review of the Correction of Mirsad al-Ebad by Mohammad-Amin Riahi

Mirsad al-Ebad is one of the dominant mystical works of the seventh century AH. Mohammad-Amin Riahi, a contemporary researcher, has corrected this text. Riahi has set the Bursa manuscript as a basis for his correction and has used other manuscripts for comparative correction in some parts. Although it is a scholarly correction, it is not methodical and the corrector does not have a fixed method and criteria in correcting the text. Considering that rhetorical, linguistic, and literary elements of a text are the fundamental and recurrent features of stylistics, paying attention to them can result in a scientific and methodical correction. One of the aspects of Mirsad that has been neglected in Riahi’s correction is its artistic aspect (musicality and saj’), which is the dominant aspect of Mirsad. Another technique for creating musicality is changing sentence structure, and Riahi has not paid attention to this aspect either. Another dominant aspect that has been neglected is the linguistic attributes. Carelessness to this aspect has caused some mistakes in correction. In addition, some words have been chosen carelessly from manuscripts and are false. The reason for most mistakes is relying too much on Bursa manuscript. This article endeavors to correct of mistakes relying on dominant aspects of Mirsad.