تغییر الگو در شعر و نقّاشی عصر صفوی با تکیه بر اشعار اهلی شیرازی و نگاره‌های رضا عبّاسی

صور خیال در شعر و نگارگری ایرانی، از حیث آفرینش هنری و زیبایی‌شناسی و نیز از حیث بینشی، با یکدیگر پیوندی تنگاتنگ دارند و این پیوند وثیق، به سبب تاثیرپذیری نگارگری از مضمون‌های گوناگون شعر و ادب پارسی است. بنا بر یافته‌های این پژوهش، در برهه‌ای از عصر صفوی به دلیل نفوذ زیاد علما و حمایت‌نکردن دربار از یک‌سو و رشد طبقۀ تجّار و متوسّط از طرف دیگر، هنر در بین لایه‌های میانی جامعه نضج یافت. همچنین کم‌رنگ‌شدن ارزش‌های جمعی و رشد تفاخر در بین شاعران و هنرمندان و استفاده از معانی معماگونه، سبب شد نگاره‌ها از زوایایی نامتعارف ترسیم و لحن سخن‌وران و هنرمندان دست‌خوش تغییر شود. از آنجا که هر عصر لحن ویژۀ خود را داراست، شاهد پژواک این لحن در شعر و نگارگری این عصر هستیم؛ تا جایی که بسیاری از آرایه‌های ادبی این عهد به بازی‌های واژگانی بدل شد و تاکید بر صنایع لفظی از صور ‌خیال در شعر اهلی شیرازی و شاعران عصر صفوی پیشی گرفت. بر اساس فرضیّه این پژوهش برای بسیاری از بازی‌های واژگانی، می‌توان مصداق تصویری پیدا کرد؛ بر این مبنا، پرسش اصلی این پژوهش این‌‎گونه طرح شده است که آیا نگارگران مکتب اصفهان به آیینه‌داری آرایه‌های اشعار این دوره پرداخته‌اند؟ هدف این پژوهش نیز یافتن پاسخ این پرسش و اثبات فرضیّه به روش تحلیلی‌‌توصیفی با استفاده از منابع  کتابخانه‌ای است.

The Change in the Pattern of Poetry and Painting of the Safavid Era as Reflected in Ahli Shirazi’s Poems and Reza Abbasi’s Paintings

Imagery in Iranian poetry and in painting are closely related in terms of artistic creation and aesthetics as well as insight. This close connection is effected through the influence of painting on various themes of Persian poetry and literature. According to the findings of this study, at some point in the Safavid era, merchants and the middle class started to prosper; as a result, and due to the great influence of scholars, art matured among the middle layers of society. In addition, the fading of collective values, the growth of pride among poets and artists, and the use of enigmatic meanings caused the paintings to be painted from unusual angles and the tone of speakers and artists to change. Since each era has its own tone, we see the echo of this tone in the poetry and painting of this era to the extent that many of the literary devices of this era became lexical games and the emphasis on figures of speech surpassed imagery in the poetry of Ahli Shirazi and other poets of the Safavid era. Based on the hypothesis of this research, for many instances of wordplay, visual examples can be found. Thus, the main purpose of this research is to find out whether the painters of Isfahan school have employed in their paintings the literary devices of the poetry of this period.