کارکرد عنصر «فضا‌سازی» در خلق محتوای حماسی در «هفت‌خان اسفندیار» از شاهنامه فردوسی

در عرصۀ داستان‌پردازی معاصر، شناخت نوع ادبی یک اثر و ویژگی‌های آن، به بررسی عناصر سازندۀ آن داستان منوط شده است. یکی از مهمّ‌ترین و تاثیرگذارترین این عناصر، عنصر «فضاسازی» است. بهره‌گیریِ مناسب از عنصر فضاسازی، به‌ویژه در آثار حماسی، اهمّیّت خاصّی دارد؛ زیرا شاعر حماسی از طریق آن می‌تواند فضای حاکم بر اثر را به خواننده منتقل ‌سازد. در این پژوهش، عوامل موثّر در فضاسازی و خلق محتوای حماسی، با تکیه بر داستان «هفت‌خان اسفندیار» از شاهنامۀ فردوسی بررسی و معرّفی می‌شود؛ چون با درنظرگرفتن قدرت حکیم طوس در سرودن حماسۀ ملّی ایران، برای شناخت ویژگی‌های نوع ادبی حماسی، بررسی داستان‌های شاهنامه ضروری به‌ نظر می‌رسد. فردوسی در هفت‌خان اسفندیار، با بهره‌گیری از عنصر «خرق ‌عادت» در قالب نیروهای آسمانی، عناصر زمینی و طبیعی و امور جادویی؛ فضا و محتوایی متناسب با روح حماسه را خلق کرده‌ است. همچنین نمایش دلاوری‌های «اسفندیار» در گذر از هفت‌خان، به یاریِ «اغراق»،‌ به‌عنوان جزء جدایی‌ناپذیر حماسه، باعث پررنگ‌شدن فضایِ حماسیِ داستان شده‌ است. در این داستان اغراق‌ها گاه به‌ صورت مستقیم و گاه در قالب تشبیه، استعاره، مفاهیم کنایی و یا در سیاق کلام، به تلقین روح حماسیِ داستان منجر شده و استفادۀ به‌جای فردوسی از این آرایه‌ها در کنار خوارق عادات، در ایجاد محتوای حماسی هفت‌خان اسفندیار نقش بسزایی داشته‌‌ است.

The Influence of the Element of Mood in Creating Epic Content in “Haft Khan Esfandiyar” of Ferdowsi’s Shahnameh

In the field of contemporary storytelling, recognizing the literary type of a work and its characteristics depends on assessing the constructive components of that story. One of the most important and influential of these components is the mood. Proper use of the mood is very important, especially in epic works. This is because the epic poet can convey the dominant atmosphere of the work to the reader. This study examines and identifies influential factors in mood and the creation of epic content in the story of “Haft Khan Esfandiyar” from Ferdowsi’s Shahnameh. Considering Ferdowsi’s masterfulness in composing the national epic of Iran, analyzing the stories of Shahnameh is necessary in understanding the features of this literary genre. In “Haft Khan Esfandiyar,” Ferdowsi has created a mood and content appropriate to the nature of epic by using the element of “defamiliarization” in the form of celestial forces, natural elements, and magical affairs. Moreover, the heroism of Esfandiyar in passing through “Haft Khan,” with the help of hyperbole, which is an inseparable part of epic, has highlighted the epic mood of the story. In this story, exaggeration sometimes directly and sometimes in the form of similes, metaphors, irony or in the context, effect the epic mood of the story, and the proper use of these devices by Ferdowsi, together with defamiliarization, plays a significant role in creating the epic content of “Haft Khan Esfandiyar.”