شگردهای اقتباس و اثرپذیری از آیات و احادیث در نفثه‌المصدور

ادیبان گاه با بهره گیری از آیات، تسلّط کامل و هنرمندانۀ خود را در سخن آرایی جلوه‌گر ساخته و گاه با تصویرسازی های شاعرانه و قرینه پردازی های ماهرانه، با استشهاد به آیات، سخن را با عبارات و الفاظ متوازن و متساوی بر بستر سجع و ترصیع و موازنه نشانده اند و یا با واج آرایی، ارسال المثل، حسن تعلیل، استعاره، تشخیص و تضمین شاهکار آفریده اند و البتّه، شاهکار نفثه المصدور، اثر ممتاز محمّد زیدری نسوی، نمونۀ مثال زدنی از این دست است؛ به ویژه که مولّف، ضمن بهره گیری از محسّنات لفظی آیات و احادیث و نیز سبک ادبی قرآن و آهنگ واژگان، استفادۀ مفهومی عمیقی از آیات قرآن و احادیث را وجه نظر داشته است. اقتباس و بهره مندی از آیات و احادیث از مهم‌ترین مختصّات نثر فنّی به شمار می آید و نفثه المصدور زیدری، از برجسته ترین کتب تاریخی ادبی است که کاربرد آیات و احادیث در آن با توجّه با مُلازمت نویسندگان با سلاطین غزنوی و مغول و آگاهی از وقایع سیاسی و بیان هدف های ذوقی انگیزشی و پنهان کاری های سیاسی آن ها در قالب شگردهای ادبی، یکی از ویژگی های مهمّ نثر این کتاب به شمار می رود. پژوهش حاضر با استفاده از روش کتابخانه ای و تحلیل محتوا، روش ها و شیوه های متداول به کارگیری آیات و احادیث نفثه المصدور و نیز روش های ابداعی زیدری را در اقتباس از آیات و احادیث دنبال می کند. باید گفت که در بخش کاربرد لفظی آیات، شیوه های «تضمین آیه به عنوان دنبالۀ کلام»، «که موصوله» و «ترکیب اضافی»، به عنوان توضیحی اضافه در متن گنجانده شده اند که نشان‌دهندۀ قدرت نویسنده در ترکیب کلام قرآن با سخن خود است. از نظر معنوی نیز در بیشتر موارد اقتباس از آیات و احادیث به‌صورت تتمیم و تکمیل و بدون واسطۀ معنایی آورده شده است.

The Techniques of Adaptation of Quranic Verses and Hadiths in Nafsat alMasdoor

Writers sometimes use Quranic verses to show their complete and artistic mastery over rhetoric, and they sometimes, with poetic and skillful illustrations and by referring to verses, equip their speech with expressions and words on the basis of rhyme, or they create a masterpiece with alliteration, allegory, metaphor, and personification. Nafsat alMasdoor, the excellent work of Mohammad Zeidari Nasavi, is an example of this; especially that the author, while using the verbal advantages of verses and hadiths as well as the literary style of the Quran and the rhythm of words, has considered the deep conceptual use of verses of the Quran and hadiths. Adaptation and use of verses and hadiths is one of the most important features of technical prose. Nafsat alMasdoor is one of the most prominent historicalliterary books in which the use of verses and hadiths is due to the authors’ connection with the Ghaznavid sultans and the Mongols. His knowledge of political events and the expression of the politicians’ goals and their political secrecy in the form of literary tricks is one of the important features of this book. The present study uses the library method and content analysis to follow the common methods of using the verses and hadiths in Nafsat alMasdoor as well as the innovative methods of Zeidari in adapting verses and hadiths. It should be noted that in the verbal application of the verses, some special methods are included as additional explanations in the text, which indicate the author’s power in combining Quranic verses with his words. Spiritually, in most cases, the adaptation of verses and hadiths has been completed without semantic mediation.