تحلیل داستان چهارم هشت‌بهشت امیرخسرو دهلوی بر اساس نظریّۀ انسان‌شناسی ابن عربی

در عرفان اسلامی، دیدگاه ابن عربی دربارۀ شناخت انسان و مراتب هستی او جایگاه ویژه‌ای دارد. از نظر وی به‌طور کلّی هستی و تمام مظاهر آن، تجلّی ذات یگانۀ خداوند هستند؛ بر این‌ اساس، جهان و نفس انسان، نتیجۀ اشراق عقل فعّال‌اند و نفس مراتبی دارد که با یکدیگر ارتباط طولی دارند؛ یعنی هرکدام از این مراتب، نسبت به مرتبۀ پایین‌تر از خود جایگاه بالاتری دارد. بر اساس این دیدگاه، نفس شامل این مدارج است: روح مجرّد، نفس ناطقه (عقل نظری و عقل عملی)، نفس حیوانی (روح بخاری) و جسم مادّی و در این میان، نفس، برای برقراری ارتباط با بدن، هر بار این مسیر را می‌پیماید. با تامّل در داستان چهارم کتاب هشت‌بهشت امیرخسرو دهلوی، ژرف‌ساخت رمزی و نمادین آن آشکار می‌شود که در این مقاله، آن را با روش توصیفی تحلیلی بررسی کرده‌ایم. مطابق نتایج به‌دست‌آمده، این داستان با تاثیرپذیری از اندیشه‌های ابن عربی نوشته شده و در آن، «شاه»، رمزی از نفس ناطقه است که با اشراق روح مجرّد به راز هستی پی‌ می‌برد و آن را به یکی از همسرانش (رمز عقل مستفاد) و وزیر خود (رمز قوّۀ شهوت) می‌گوید. وزیر از اعتماد او سوءاستفاده می‌کند و جانشین شاه می‌شود؛ امّا در نهایت شاه با کمک همسر خود، او را شکست می‌دهد.

Analysis of the Fourth Story of the Hasht Behesht by Amir Khosrow Dehlavi and Based on Ibn Arabi’s Anthropological Theory

In Islamic mysticism, Ibn Arabi’s view on the knowledge of man and his levels of existence has a special place. According to his opinion, the universe as a whole and all its manifestations are the manifestation of the one essence of God; Accordingly, the world and the human soul are the result of the Illumination of the Aghle faal, and the soul has levels that are longitudinally related to each other; That is, each of these levels has a higher position than the lower level. According to this view, the soul includes the following levels: Rohe mojjarad, Nafse nateqa (aghle nazari & aghle amali), Nafse heyvani (rohe bokhari) and the Physical body, and among this, the soul, moves this path every time in order to communicate with the body. By looking  at the fourth story of Amir Khosrow Dehlavi’s book Hashtabhesht, its secret and symbolic deep construction is revealed, which in this article, we have studied it with a descriptiveanalytical method. According to the obtained results, this story was written under the influence of Ibn Arabi’s thoughts and in it, Shah is a symbol of the Nafse nateqa which, by illuminating the Rohe mojarrad , reveals the secret of existence and told it to one of his wifes (the secret of Aghle mostafad) and The himself minister (the secret of Ghoveye shahvat). The minister abuses his trust and replaces the king; But finally, the king, with the help of his wife, defeats his.