چند نکته در شرح احوال سوزنی سمرقندی

از روزگاران کهن کتاب‌هایی دربارۀ شاعران فارسی‌زبان نوشته شده که هریک مقداری اطّلاعات زندگی‌نامه‌ای و گاهی نیز چند شعر از هر شاعر به‌دست‌داده‌اند. در نگاه نخست، اغلب مطالب این کتاب‌ها کاملاً معتبر به‌نظرمی‌آید، ولی اگر دقیق و نقّادانه نگریسته شود، نمونه‌های فراوانی از تناقضات این نوشته‌ها یا اختلافات فراوانشان با یکدیگر آشکار می‌شود؛ بنابراین بهتر است محقّق با رجوع مستقیم به اشعار خود شاعر، مطالب صحیح را از میان گفته‌هایش بیرون بکشد. یکی از شاعران توانای پارسی‌گو، سوزنی سمرقندی است. دانشگاهیان او را بیشتر به هزلیّاتش می‌شناسند و به همین دلیل کمتر به او پرداخته‌اند. در این مقاله کوشش شده است برخی مطالبی که شرح‌حال‌نویسان دربارۀ سوزنی گفته‌اند، با استناد به گفته‌های خود او ارزیابی شود و به‌علاوه برخی ابهامات و تردیدهای پژوهشگران معاصر دربارۀ زندگی وی، با شیوه‌ای استدلالی تا جای ممکن برطرف شود. ازاین‌میان، چهار موضوع بررسی شده است: زمان تولّد و وفات شاعر، توبۀ او در پیری و مذهب وی. در پژوهش حاضر نتیجه گرفته شده که سوزنی در میان سال‌های 476-486ق زاده شده و در 569ق درگذشته است. به‌احتمال قوی حنفی‌مذهب بوده و تا اواخر عمر نیز هزل‌گویی و مدیحه‌سرایی را رها نکرده است؛ هرچند از میانۀ عمر درباره هزلیّات خود و مدایحی که برای صاحبان زر و زور سروده، پشیمانی نشان داده است.

Some Notes on the Biography of Suzani Samarqandi

Since old times, many books have been written about Persian poets, providing biographical information about them. At first glance, most of the materials seem to be completely valid, but when examined precisely and critically, plenty of contradictions and differences arise. Thus, it is a better idea for researchers to refer directly to the poems to extract correct information. One of the greatest Persianspeaking poets is Suzani Samarqandi. Academicians know him mostly for his obscene literature. Therefore, they have not paid enough attention to him. This essay is an effort to evaluate some biographical materials about Suzani based on his own words. It also tries to dispel some doubts and uncertainties of contemporary researchers about his life — regarding his date of birth and death, his repentance in old age, and his religion. It demonstrates that Suzani was born between the years 476486 AH and died in 569 AH. He most probably followed the Hanafi School. Moreover, he most probably did not stop writing obscene literature and panegyrics until the end of his life. From his midlife on, however, he expressed regrets about his obscene literature and the eulogies he had written for the people in power.