تمثیل، گونه‌ها و کارکرد آن در پنج اثر منثور تاریخی

رسانگی و انتقال پیام، اصلی ‌ترین کارکرد نثر، به‌ویژه نثر تاریخی است؛ به همین سبب در آن باید از شگردهای بلاغی که دستیابی به این هدف را به تعویق می اندازد، کمتر استفاده شود؛ امّا ازآن‌ رو که در ادبیّات فارسی، شعر وجه غالب ادبی به‌شمارمی رود و نثر تحت‌تاثیر آن قرار گرفته است، به‌‌ناچار از شگردهای مختلف ادبی که خاصّ شعر هستند، نیز بهره جسته است. حتّی نثر تاریخی که وظیفۀ آن گزارش مستقیم تاریخ بدون دخالت احساسات شاعرانه است، نیز از این امر مستثنا نیست. تاآنجاکه برخی از مورّخان به‌جای آنکه به وظیفۀ تاریخ‌نگاری خود وفادار بمانند و تنها به بازگوکردن وقایع تاریخی بپردازند، پیشه ادیبی درپیش‌گرفته‌­اند و گویا به دبیر مورّخ تبدیل شده‌­اند. یکی از شگردهای بلاغی موردتوجّه مورّخان «تمثیل» است. بیشتر پژوهش‌های انجام‌شده دربارۀ تمثیل به حوزۀ شعر مربوط می‌شود و کمتر به حضور و چگونگی آن در نثر فارسی پرداخته شده­ است. این جستار با تکیه بر روش اسنادی– تحلیلی این شگرد ادبی را در متون مهمّ نثر تاریخی بررسی می‌ کند تا شیوۀ تاریخ‌ گویی نویسندگان این کتب را بسنجد و درنهایت این نتیجه را بیان خواهد کرد که نویسندگان متن ‌های تاریخی از گونه‌ های مختلفی از تمثیل با اهدافی گوناگون بهره می جویند که نه‌تنها به رسانگی متن آن‌ها آسیبی نمی‌ رساند، بلکه در انتقال مفاهیم عینی به ذهن خواننده و بازگویی واقعیّت های تاریخی به آنان کمک شایانی می‌کند.

Allegory, Its Forms and Function in Five Historical Texts

Conveying the message to the reader is the main function of prose, especially a historical text. Therefore, such a text should use less rhetorical methods that hinder the achievement of this goal. However, since in Persian literature, poetry has been the dominant literary medium and prose has been influenced by it, prose has inevitably adopted various literary techniques that are specific to poetry. Even historical prose, whose job it is to report the history directly and without the intervention of poetic emotion, is no exception. Even some historians, instead of remaining faithful to their historiographical task and only recounting historical events, have adopted a literary tradition and have become literatihistorians. One of the literary devices employed by such historians is “allegory.” So far, most researchers have studied the use of allegory in poetry, and have paid less attention to its presence in Persian prose. Thus, using a documentaryanalytical method, this article examines this literary approach in the important texts of historical prose in order to evaluate the historiography of the authors of these books. It tries to demonstrate that the authors of historical texts use various forms of allegory and this does not prevent their texts from conveying their messages, but helps transmit objective concepts and retell historical facts to the reader.