نگاهی به نقد خودپالایشی عرفا و بی‌التزامی به شرع

یکی از مسائلی که در عرفان اسلامی، چالش های فراوانی به همراه داشته و بهانه توجیه کینه توزی مخالفان با تعالیم صوفیانه شده است، مسئله «بی التزامی به شریعت» است که به دلیل غفلت مدعیان، به‌عنوان جواز عارف واصل در مقیدنبودن به انجام عبادات تعبیر شده است. منتقدان و مفسرّان، آرای چندگانه ای درباره بی التزامی عرفا به شرع ارائه داده اند، اغلب مشایخ بزرگ نیز در دوره های مختلف، انتقادهای بسیاری بر دیگر صوفیان وارد کرده اند که بنا بر نوع دیدگاه ناقد و محیط اجتماعی و زمان فرق می کند. تامّل در اندیشه های نقادانه خود عرفا در این زمینه که با تجارب عرفانی همراه است و همچنین تحلیل آنها، می تواند پرده از حقیقت بردارد. نگاهی گذرا به کلام و رفتار بزرگان عرفان، نمایانگر توجّه آنها به ظاهر و باطن دین و اهداف والای آن و پرهیز از هرگونه قشری گری دینی است. هرچند پژوهش‌های پراکنده ای در تبیین این موضوع صورت گرفته است، امّا اهمیّت آن و توجّه به آسیب شناسی در مسائل متنازع فیه، ما را وادار می‌کند که نگاه خود عرفا را هم بر این مسئله واکاوی کنیم. در این نوشته، عقاید و بیانات عارفان و پژوهشگران اندیشه عرفانی و خودپالایشی عرفا در این زمینه بررسی می‌شود و توجیهات معرفتی در بی التزامی به شرع نیز موردتوجّه قرار می گیرد. فرضیه ما بر این مبنا استوار است که بی التزامی به شریعت، حاصل عملکرد مدعیان تصوّف بوده است و در انتساب آن به مشایخ بزرگ می توان تردید کرد.

A Study of the Critique of Mystics’ SelfRefinement and NonCompliance with the Sharia

One of the issues in Islamic mysticism which has caused many challenges and which has become the pretext for justifying the dissent from Sufi teachings is the issue of “noncompliance with the Sharia.” Critics and exegetes have offered various views on mystics’ noncompliance with the Sharia. Reflection on and analysis of the critical thoughts of the mystics themselves on this matter can reveal the truth. A glance at the words and behavior of mystic elders reveals their adherence to religion and its supreme purposes and their avoidance of any religious superficialism. Although sporadic research has been done explaining this issue, its importance requires us to delve into the view of the mystics themselves on the matter. In this article, while having the justifications for noncompliance with the Sharia in mind, the opinions and statements of mystics and scholars of mystical thought are examined. Our hypothesis is based on the fact that noncompliance with the Sharia has been the result of pseudoSufis’ acts and the attribution of this noncompliance to Sufi sheikhs may need rethinking.