تصحیح چند تصحیف و تحریف در دیوان خاقانی شروانی

خاقانی شروانی، شاعر نام‌آوری است که طرز سخن و غرابت کلامش، از دیرباز زبانزد خاصّ و عام بوده است. سخن خاقانی دارای ویژگی‌هایی نظیر استفاده‌ از اصطلاحات علوم مختلف، بازی‌های کلامی و ... است؛ چنان‌که کمتر پیش می‌آید خوانندۀ شعر او از مراجعۀ مکرّر به شرح‌ها و فرهنگ‌های لغت بی‌نیاز باشد. در گذر زمان و تحت تاثیر عواملی مانند بروز جنگ‌ها، آشفتگی‌ها و دیگر حوادث روزگار، نسخه‌های خطّی اصیل دیوان خاقانی، کم‌کم از بین رفته ‌است و تنها تعدادی انگشت‌شمار از آنها وجود دارد که اساس کار مصحّحان و محقّقان قرار گرفته است. بااین حال، وجود چند نسخۀ چاپی معتبر از دیوان وی، تاحدودی نیاز دانشجویان و علاقه‌مندان را در دهه‌های اخیر برطرف کرده است، امّا هنوز فقدان وجود یک تصحیح علمی انتقادی پیراسته از این دیوان احساس می‌شود. نگارندگان باتوجّه به فراگیربودن موارد تصحیف و تحریف در دیوان خاقانی، و باتوجّه‌به اهمیّت ساحت لفظ در نظر خاقانی و تاثیر آن بر بُعد معنایی شعر او، درصدد رفع برخی اشتباهات در دیوان چاپی تصحیح سجادی برآمده‌ و کوشیده‌اند با استفاده از سایر نسخه‌های چاپی یا خطّی، این اشتباهات را اصلاح کنند. همین نمونه‌های اندک، نشانگر ضرورت و اهمیّت پیراستن سروده‌های خاقانی از نقیصۀ مذکور است.

Textual criticism, Correction, Sajjadi, Khaqani’s divan, Khaqani.

Khaqani Sharvani, whose eloquence and fluency has long been recognized, is one of the most prominent Persian poets of the sixth century. In his poetry, he uses the terminology of different sciences and wordplay to the extent that the reader is often required to consult dictionaries and references repeatedly. The original manuscripts of Khaqani’s divan gradually disappeared due to factors such as war. A mere handful of these manuscripts are available now which form the basis of research projects. Nevertheless, the availability of several valid copies of his divan has partially satisfied students and poetry enthusiasts in the last decades; yet, the lack of an immaculate critical correction of his divan still exists. In this study, considering the abundant errors in Khaqani’s divan, which have entered it by the scribes and correctors of the manuscripts, and also considering the fact that Khaqani emphasized the importance of form and its influence on the semantic dimension of his poems, the authors try to correct some of the errors in Sajjadi’s version using other print versions or manuscripts. Undoubtedly, these very few samples indicate the necessity and significance of correction of Khaqani’s poetry.