جلوه‌هایی از رمانتیسم در شعر خاقانی

افضل‌الدّین بدیل بن علی خاقانی شروانی، متخلّص به خاقانی (ولادت: 520ق در شروان –وفات: 595ق در تبریز) در ادبیّات کهن فارسی، شاعری شاخص، تاثیرگذار و منحصربه‌فرد است؛ ازآن‌رو که در شعر خود اجازۀ ظهور و بروز به «من» خود را به‌تمامی می‌دهد. او در اشعارش فقط در مقام شاعر ظاهر نمی‌شود، بلکه سیمای انسانی را به تماشامی‌گذارد که عاطفی، هیجانی، عشق‌طلب، مبارزه‌جو، آزادی‌طلب، آزاده‌خو و انسان‌گراست؛ این اوصاف، جزو شرایطی است که رمانتیست‌ها خود را قائل به احراز آن می‌دانستند و در بیانیۀ ادبی خود، آنها را برشمرده‌اند. علاوه بر این ویژگی‌ها، تصاویر موجود در شعر او، ویژگی‌های تصاویر رمانتیک را دارد؛ یعنی همچون تصاویر شعر رمانتیست‌ها، مبهم و در سایه، سازمند، متّحد و منسجم، بی‌زمان و بی‌مکان، استعاری، ذهنی، طبیعت‌گرا و ... است. این مقاله، در پی ایضاح بیشتر نمودهای رمانتیسم در شعر و اندیشۀ خاقانی بوده ‌است؛ از این رو، با انتخاب شیوۀ تحلیل قیاسی، به بررسی و برجسته‌سازی شباهت‌های فراوان شعر خاقانی و مکتب رمانتیسم پرداخته است. نتایج حاصل از تحقیق، گویای آن است که اوصاف رمانتیک شعر خاقانی، به‌ویژه فردیّت، بیان خود، انسان‌گرایی و آزادی‌جویی خاقانی، همچنان که تمام خاقانی‌پژوهان ایرانی و غیرایرانی بر آن صحّه نهاده‌اند، در ادبیّات کلاسیک فارسی، اگر نگوییم بی‌نظیر، حتماً کم‌نظیر است.

Romanticism in Khaqani’s Poetry

Khaqani is a unique poet in ancient Persian literature, since he allows the thorough emergence and appearance of his “I” in his poetry. In his poems, he does not appear only as a poet, but he reveals the appearance of a human who is emotional, excited, love seeker, fighter, freedom seeker, noble, and humanitarian. These features are among those which the Romantics considered themselves to have and which they included in their literary manifesto. In addition to these features, the images in his poetry have the qualities of Romantic images. This means, like the images of Romantic poetry, his are ambiguous and shadowy, structured, united, coherent, timeless, placeless, metaphorical, intellectual, and naturalistic. This article tries to present a further explanation on Romantic manifestations in Khaqani’s poetry and thought. Choosing a descriptive and analytical method, it endeavors to confirm the existence of many similarities between Khaqani’s poetry and the school of Romanticism. The research demonstrates that Khaqani’s personal and emotional poetry is unparalleled in classical Persian poetry.  His poetry has a sentimental, humanistic, and libertarian backdrop. Therefore, it can be argued that the Romantic features of Khaqani’s poetry are unique in classic Persian literature.