تلقّی کلامی شاعران پارسی‌گو از واژۀ قرآنی «قلم»

شاعران پارسی با هر گرایش مذهبی و کلامی، تاثیر فراوانی از آیات قرآن کریم پذیرفته و این تاثیرپذیری به صورت‌های گوناگون (تلمیح، تضمین، اشاره، اقتباس ...) در شعر آنها مشهود است تاجایی که شعرِ کمتر شاعری را می‌توان یافت که از این مضامین خالی باشد. باتوجّه‌به اینکه فرقه‌های مختلف اسلامی، تفسیر و تاویل خاصی از آیات و اشارات قرآنی دارند و هرکدام در سایۀ تعاریف و تعالیم فرقه‌هایشان و همچنین به دلیل شرایط مختلف اجتماعی سیاسی زمان خود، آیات قرآن را تفسیر و تاویل کرده اند، شاعران پارسی گو نیز باتوجّه‌به گرایش مذهبی/کلامی خود و با رنگ و بوی شاعرانه و تصویرسازی های ادبی، این مضامین را در آثارشان به کارمی برند. در این پژوهش، کاربرد واژه قرآنی «قلم» در اشعار شاعران جریان ساز پارسی گو با گرایش مذهبی/کلامی بررسی می شود. پس از تحلیل و    دسته بندی تلقّی مفسّران و متکلّمان از واژۀ قلم، استخراج و دسته بندی تلقّی شاعران انتخابی این پژوهش، از مفهوم واژه قلم صورت می پذیرد. شایان ذکر است از این رهگذر، درک صحیح تر ابیاتی که حاوی واژه قلم هستند نیز محقق می شود. شاعران منتخب در این پژوهش که علاوه بر جایگاهشان در تاریخ ادب پارسی براساس توجّه خاصی که به مباحث کلامی دارند، انتخاب شده اند، عبارت اند از: فردوسی، ناصرخسرو، خیّام، سنایی، خاقانی، نظامی، عطّار، سعدی، مولوی، حافظ و جامی.

Theological Perception of the Koranic Word “Pen” by PersianSpeaking Poets

Persian poets of all religious and theological tendencies have been under the influence of the verses of the Koran. This influence is expressed in various forms (allusion, quotation, reference, adaptation etc.) in their poems to the extent that few poems can be found which are void of such contents. As different Islamic sects have different interpretations of Koranic verses and references, each interprets verses of the Koran according to their own definitions and teachings and also with regard to the sociopolitical conditions of their time. In this research, the use of the term “pen” in the poems of prominent Persianspeaking poets of religioustheological tendency is investigated. Considering that no specific research has been done in this field, the analysis and classification of poetry’s perceptions of one of the themes of the Koran is worthwhile. After analyzing and categorizing exegetes and theologians’ interpretations of the word “pen,” a selected group of poets’ perceptions of the word is studied. It is worth noting that in doing so a more correct understanding of verses mentioning the word “pen” is accomplished. The selected poets of this research are Ferdowsi, Naser Khosrow, Khayyam, Sana’i, Khaqani, Nizami, Attar, Saadi, Rumi, Hafez, and Jami.