پیشینۀ تاریخی و تحلیلیِ بحث دربارۀ انواع ادبی تا پایان قرن هفتم

در این مقاله پیشینۀ نظری «انوا ع شعر» در آراء قدما تا قرن هفتم با سیر تاریخی تحلیل و بررسی شده است. ضرورت طرح موضوع از آنجا شکل گرفت که ملاحظه شد باوجود گستردگی بحث و نظر درباره تقسیم‌بندی و تعریف انواع شعر در مطالعات معاصر، آنچه در این حوزه مغفول مانده است، پاسخ به این پرسش است که آیا در نظریۀ ادبی قدما تعریف و دسته‌بندی روشنی از انواع شعر وجود داشته است و اگر پاسخ آری است، مبنای تقسیم‌بندی پیشینیان از انواع شعر چه بوده است. وجود عباراتی در ابیات خاقانی که به صراحت از ده شیوۀ شاعری نام می برد، این نظریّه را قوّت می بخشد که در مباحث نظری قدما تعریف و طبقه بندی روشنی از انواع شعر وجود داشته است.بدین منظور آراء قدما تحت چهار عنوان فیلسوفان و منطقیان، ادیبان و بلاغیان عرب، آثار نقد ادبی و بلاغی فارسی و شاعران بررسی شد و این نتیجه به دست آمد که مبحث انواع ادبی (به‌طور خاص شعر) میان قدما و به ویژه عرب‌ها، مبحثی کاملاً شناخته شده بود و در آثار نقد ادبی و بلاغی آنان، فصل یا دست کم عنوانی به آن اختصاص داده می‌شد.در حوزۀ ادب فارسی، مباحث نظریّۀ انواع شعر بسیار متاخرتر از ادیبان عرب و کاملاً متاثر از آنان است؛ باوجوداین، جریان ناپیدایی از تحوّل نظریّۀ انواع شعر و تقسیم‌بندی آن در دوره‌های مختلف، در لابه‌لای ابیات شاعران قابل ردیابی است.

Chronological and Analytical History of Discourse on Literary Genres up to the End of the Seventh Century

In this paper the theoretical history of “types of poetry,” as defined in ancient times up the seventh century, has been chronologically analyzed. The study was necessitated upon noticing that despite the wide extent of discussion about categorization and definition of types of poetry in contemporary studies, the question of whether there was a clear definition and categorization of types of poetry in ancient literary theories remains unanswered; and if the answer is yes, what was the basis for categorization of types of poetry? The existence of phrases in Khaqani’s verses that explicitly refer to ten types of poetry reinforces the hypothesis that ancient literary theories clearly defined and categorized types of poetry. So, under the four titles of philosophers and logicians, Arab literary scholars and rhetoricians, Persian works of literary and rhetorical criticism, and poets, ancient theories are studied and it is concluded that literary genres—particularly poetry—was a wellknown subject among the ancients and especially Arabs, and in their works of literary and rhetorical criticism, a chapter or at least a title was devoted to it. In Persian literature, the theory of types of poetry is much more recent than the Arabic theory and is entirely influenced by it. Nevertheless, an evolution of the theory of types of poetry can be detected in Persian poetry.