منشآت عربی خاقانی شروانی

خاقانی سخنور بزرگ قرن ششم هجری در دو زبان فارسی دری و عربی سرآمد روزگار خویش بوده و آثار ارجمندی در نظم و نثر، به این دو زبان از خود به یادگار گذاشته است. بااین‌همه، تاکنون جز چند قصیده عربی و چند قطعه نثر کوتاه به این زبان که در دیوان شاعر و احیاناً منشآت فارسی او آمده است، نمونه دیگری از آثار عربی وی در دست نیست. ما در اینجا برای نخستین‌بار دو نامه عربی برجای مانده از او را براساس نسخه‌هایی که از این رسائل در کتابخانه‌های چستربیتی و سلیمانیّه ترکیّه (بخش داماد ابراهیم‌پاشا) وجود دارد، معرّفی می‌کنیم. این رسائل از نمونه‌های عالی عربی‌نویسی ایرانیان است و فواید ادبی و تاریخی بسیار دارد؛ ازجمله می‌تواند گره‌گشای مشکلات متعدّدی در زمینه سوانح زندگی خاقانی باشد و ابهاماتی را از سخنان این شاعر پیچیده‌گوی زبان فارسی رفع کند. اطّلاعاتی دست اوّل و ارزشمند درباره دو مخاطب این نامه‌ها، به نام‌های قطب‌الدّین ابهری و اوحدالدّین غزنوی و ناگفته‌هایی در زمینه تاریخ و تصوّف آذربایجان در قرن ششم، از فوایدی است که از سطرهای این رسائل دانسته می‌شود. نگارنده پژوهش حاضر، رسائل یادشده را تصحیح کرده و با مقدّمه و تعلیقات لازم با عنوان غایت ابداع در دست انتشار دارد.