زبان قصاید ناصرخسرو در سطح نحوی

تشخّصِ زبانِ قصایدِ ناصرخسرو در گرو چه عواملی است؟ اصلی ترین کوشش این پژوهش پاسخ دادن به این پرسش است. ازآنجاکه پرداختن به تمام مشخّصاتِ زبانِ قصاید او، در یک مقاله نمی گنجد، اینجا تلاش شده است مختصّات زبان او عمدتاً در سطح نحو زبان بررسی شود؛ یعنی ساختار گروه های نحوی و جمله ها، اگرچه از توجّهی گذرا به سطح آوایی کلام او نیز غفلت نشده است. این بررسی وقتی کاملاً میسّر می شود که با مقایسه عناصر نحوی زبان او با شاعران پیشین و معاصرش، میزان برجستگی شعرش معیّن شود؛ ازاین رو، بررسیِ ویژگی‌های زبان قصاید او در قیاس با زبان قصاید دو شاعر متقدّمش (فرّخی و عنصری) و یک شاعر هم‌عصرش (قطران)، به مثابه زبانِ معیارِ قصیده‌سراییِ عصر، مهمّ ترین بخش این پژوهش است. در بررسی فراوانی هریک از عناصر نحوی در قصیده های معیّن ناصرخسرو و مقایسه آن با فراوانی آنها در قصاید فرخی و عنصری و قطران که در وزن و قافیه با قصیده های او مشترک‌اند، روش آماری را پیش گرفته‌ایم؛ بنابراین، قصاید ناصرخسرو در سطح نحو در این موارد نسبت به سه شاعر دیگر برجسته و متمایز می نماید: کاستی توازی نحوی و حذف فعل، کاستی گروه اسمی بدلی و وجه دعا، بی ارتباطی تمهید نحوی تضمین با محور عمودی خیال، فزونی نقش ترغیبی زبان، هنجارگریزی نحوی، کهنه گرایی، نقش جمله( واره) های پیروِ وابستۀ شرطی و تقابلی و تعلیلی در ایجاد اسلوبِ فلسفی کلام او. در این مقاله به‌جای تعابیر کلّی و مبهمی که غالباً از زبان قصاید ناصرخسرو به دست داده‌اند، داده های کمّی قابل‌سنجشی فراهم آمده است که تحلیل های این مقاله، تنها یکی از نتایج ممکنِ حاصل از آنهاست.