نگاهی تطبیقی به تمثیل در مطالعات ادبی

«تمثیل» ازجمله مفاهیمی است که از قدیمی ترین ادوار در عرصه های گوناگون مطالعات ادبی، از بلاغت و رتوریک گرفته تا هرمنوتیک، موردتوجّه و مداقّه قرارگرفته است. بااین حال، در هیچ یک از پژوهش‌های پرشماری که به طور مستقیم و غیرمستقیم به تمثیل پرداخته اند، سعی نشده است حوزه های مختلف معنایی این مفهوم پرکابرد به وضوح مشخّص شود. این در حالی است که شناخت حوزه‌های معنایی اصطلاحات کاربردی در هر دانش، از زیربنایی‌ترین نیازهای آن به شمارمی‌رود. پژوهش حاضر تلاشی است در جهت کاویدن مصادیق گوناگون مفهوم تمثیل در عرصۀ مطالعات ادبی در زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی و در پی آن است که تعریف روشنی از تمثیل در هر حوزه ارائه دهد. به همین منظور،  با نگاهی تطبیقی و با رجوع به منابع دست اوّل در تمام زبان‌ها ابتدا به تعاریف تمثیل در مهم ترین منابع بلاغت اسلامی نظری می افکنیم و سپس می کوشیم کاربرد این اصطلاح را در بلاغت و دیگر عرصه های مطالعات ادبی غرب بررسی کنیم. با نظر به آراء بلاغت‌نگاران در باب تمثیل و کاربرد آن نزد شعرا و نویسندگان، می‌توان سه معنای اصلی را برای این اصطلاح بازشناخت: الف) تمثیل در مقام یک شگرد بلاغی؛ ب) تمثیل به منزله یک نوع ادبی؛ ج) تمثیل به عنوان وروشی برای خوانش و تفسیر آثار ادبی.

A Comparative Look at Allegory in Literary Studies

“Allegory” is one of the oldest concepts that have been taken into consideration in many literary studies from rhetoric up to hermeneutics. No attempt has been made to clarify the semantic fields of this widely used concept in numerous studies have been, directly or indirectly, conducted; however, the recognition of the semantic fields of applied terminology is considered as the most basic needs in every knowledge. This study is to explore various examples of allegory in the field of literary studies in Persian, Arabic, and English languages and seeks to provide a clear definition of allegory in each domain. Therefore, referring to the firsthand resources in all mentioned languages, and looking comparatively at the definitions of allegory in the most important sources of Islamic rhetoric, it will be tried to examine this term in rhetoric and other fields of literary studies in West. Based on the opinions of rhetoric experts about allegory and the ways the poets and the writers used it, three main meanings can be recognized for this term: a) allegory as a rhetorical technique; b) allegory as a literary type; c) allegory as a form of reading and interpreting literary works.