بازجستِ شاخه گمشده شجره تصوّف نقشبندی ماوراءالنّهر در سده‌های 12 و 13 هجری

طریقت صوفیانه «نقشبندیه» به بنیادگذاری بهاءالدّین نقشبند که از دل جریان تصوّف خواجگان در ماوراءالنّهر سربرآورد، در سیر تحوّل و تطوّر خود با عبور از مرزهای جغرافیاییِ مولد و منشا خود و با ایجاد رابطه با نهاد قدرت و ورود در عرصه سیاست، توانست به یکی از ماناترین و موثرترین سلاسل صوفیّه و جریان های دینی آسیای مرکزی بدل شود؛ اگرچه تصوّف نقشبندیه، طریقتی ایرانی محسوب می شود، پژوهش‌های علمی ناچیزی در ایران درباره آن انجام یافته است؛ بنابراین، ضرورت و اهمیّت توجّه به پیشینه فرهنگی حوزه ماوراءالنّهر به‌عنوان بخشی از ایران کهن، ریشه شناسی سیر عرفان و تصوّف در منطقه و بررسی سیر ظهور و تطوّر نقشبندیه موجب شده است تا در این مقاله با استفاده از منابع اسنادی و با شیوه تاریخ‌نگارانه و موردپژوهانه و با بهره گیری ازیگانه نسخه خطی تحفهالرّسول و فرید المکتوبات، نوشته میراحمد کشّی، از صوفیان تصوّف نقشبندی ماوراءالنّهر، به بازجست شاخه‌ای کوچک و گمشده از تصوّف نقشبندی در دیار فرارودان پرداخته شود. فرضیه این پژوهش بر آن است که با شناسایی برخی از شخصیّت ها و آثار و رساله ای کمتر شناخته‌شده از طریقت نقشبندی، به ترسیم شاخه ای فرعی از شجره نامه سلسله پرگرونده نقشبندیه دست یابد.

Inquiry of the Lost Branch of Naqshbandi Sufism in Transoxiana in 12th and 13th Hijri Centuries

Founded by Shaykh Bahā’uddīn Naqshband, the "Naqshbandī" Sufi doctrine, came on the scene through the trend of the Sufism of Khājagān in the Transoxiana, became one of the most sustainable and influential Sufi doctrines in Central Asia throughout its course of evolution that transcended the geographic boundaries from which it came about. Although it is regarded as a Persian Sufi doctrine, few academic studies have been conducted on Naqshbandiyya in Iran, so the necessity and importance of paying attention to the cultural background of Transoxiana, as a part of ancient Iran, and the rooting of the course of mysticism and Sufism in the region, and the study of the evolution and development of the Naqshbandiyya have led to inquiring the small and missing branches of Sufism in Transoxiana through using documentary sources in a historiographical and investigative manner and utilizing the unique manuscript of Tuhfa alRasūl and Farīd alMaktūbāt, written by Mir Ahmad Kashi, one of the Sufis of Naqshbandi in Transoxiana. Based on the main hypothesis of the paper, it is possible to draw a subbranch of the genealogy of the highly popular Naqshbandī doctrine through recognition of some key figures, works, and less known treatise of the doctrine.