درآمدی بر مفهوم «ترویج علم» در رسانه ها؛ به همراه تحلیل محتوای مجله علمی عمومی «اطلاعات علمی»

ترویج و عمومی سازی علم مفهومی است که به کمبود علمی و فهم علم در میان افراد جامعه می پردازد. روش های گوناگونی در ترویج علم مطرح شده و به آزمون گذاشته شده است. همچنین رویکردها و رهیافت‌های گوناگونی از جمله سواد علمی، فهم عامه از علم، گفتگو و مشارکت عمومی در علم، در این حوزه مطرح شده‌اند؛ این مطالعه با روش سندی به تعریف ترویج علم و مفاهیم وابسته به آن پرداخته است؛ در ادامه به منظور بررسی و شناسایی نقش و جایگاه مجلات علمی عمومی در ترویج علم، به تحلیل محتوای مطالب ارایه شده در مجله «اطلاعات علمی» (به عنوان نمونه) بین سال های 1385 تا 1390 پرداخته شده است. این مجله مدت 25 سال منتشر می شده؛ که اکنون انتشار آن متوقف شده است. ماهنامه «اطلاعات علمی» از لحاظ برخورداری از ویژگی ها و امتیازات مجلات علمی عمومی گزارش شده در متون، مورد بررسی قرار گرفت. بررسی ها نشان می دهند انتشار منظم، وجود نسخه الکترونیکی، تنوع حوزه های موضوعی تحت پوشش و ... عوامل تاثیر گذار در توزیع مطلوب این مجلات است.کلیدواژه ها: ارتباط علمی، ترویج علم، فهم عامه از علم، سواد علمی، رسانه ها، ماهنامه اطلاعات علمیمقدمه: مفاهیم رایج در بحث ترویج علمترویج علم ، ارتباط علمی ، و فهم عامه از علم مفاهیم متفاوت اما مرتبطی هستند که تشخیص و تمایز آنها اولین موضوع شناختی این حوزه را شکل می دهد. هر سه مفهوم بر کمبود علم و فهم علمی میان افراد جامعه توجه دارند؛ در این بین ارتباط علمی دایره مفهومی وسیع تری دارد؛ این مفهوم با تاکید بر مفهوم علم و عموم، دو مفهوم ترویج علم و فهم عامه از علم را نیز در بر می گیرد. ترویج علم مفهومی است که به میزان اطلاع مردم از علم توجه دارد و دغدغه فعالیت های فهم عامه از علم، دستیابی علوم به فهم و شناخت درست و محدودیت های آن است. قایل شدن چنین اهمیتی به علم و نگرانی از بابت رواج یافتن آن در جامعه، با واقع بینی درباره کارکرد علم منافاتی ندارد. دو موضوع کلّی که ارتباط علمی ناظر بر آنهاست، عبارتند از لزوم ارتباط افراد حوزه علم با یکدیگر و نیاز به افزایش شناخت و فهم همه افراد جامعه از ساز و کار و کارکردهای مختلف علم. اگر ارتباط علمی به موضوع دوّم توجه کند، ارتباط علمی عمومی نامیده می شود. ترویج علم به روش هایی اشاره دارد که افکار و اندیشه های انتقادی، تاریخ و جامعه شناسی دانش علمی و نتایج پژوهش علمی و توسعه فناورانه به اندازه ای ساده می شوند که ضمن محفوظ ماندن محتوا و ارزش علمی آنها، توسط عموم قابل درک شوند. ترویج علم و نحوه کار آن، نقش محوری در توسعه اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و زیستی دارد (وصالی و اجاق، 1386).