فراتحلیل پژوهش‌های داخلی در زمینۀ اثربخشی مداخله‌های عصب‌روان‌شناختی بر کارکردهای اجرایی

پژوهش حاضر با هدف ترکیب مطالعات انجام‌شده در حوزۀ اثربخشی مداخلات عصب‌روان‌شناختی بر کارکردهای اجرایی به‌وسیلۀ یک روند تحقیقی فراتحلیل انجام شد. جامعۀ آماری پژوهش شامل مطالعات در دسترس داخل کشور بود که در فاصلۀ سال‌های 1389 تا 1399 به‌صورت مقالۀ تمام متن، پایان‌نامه و طرح پژوهشی در فصلنامه‌ها و مجلات علمی-پژوهشی کشور و پایگاه‌های اطلاع‌رسانی جهاد دانشگاهی، مرکز تحقیقات کامپیوتری-علوم اسلامی و تارنمای خصوصی بانک مجلات ایران منتشر شده‌اند. پس از بررسی ملاک‌های ورود و خروج، از میان 126 پژوهش 71 عنوان انتخاب و 132 اندازۀ اثر تحلیل شدند. به‌منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها از تحلیل حساسیت، نمودار قیفی، مدل‌های ثابت و تصادفی و تحلیل ناهمگنی در نرم‌افزار cma نسخۀ 2 استفاده شد. نتایج نشان داد مداخلات عصب‌روان‌شناختی تاثیر معناداری بر کارکردهای اجرایی دارد و میزان اندازۀ اثر ترکیبی برای مدل اثرات تصادفی براساس ملاک کوهن، بزرگ به‌دست آمد (22/1=es). همچنین نتایج نشان داد طبقۀ اختلال نقص‌توجه-بیش‌فعالی دارای بیشترین اندازۀ اثر در بین طبقات مختلف است و مداخلات عصب‌روان‌شناختی در بین کارکردهای اجرایی، بیشترین تاثیر را بر مولفۀ حافظۀ کاری دارد. درنتیجه به درمانگران و متخصصان پیشنهاد می‌شود مداخلات عصب‌روان‌شناختی را در راستای بهبود و ارتقای توانایی‌های حافظۀ کاری، توجه، بازداری و برنامه‌ریزی مراجعان به‌کار گیرند.

meta-analysis of national research on the effectiveness of neuropsychological interventions on executive functions

the objective of this meta-analysis was to compile the studies conducted on the efficacy of neuropsychological interventions with respect to executive functions. full-text articles, dissertations, and research projects that were published in iran between 2010 and 2020 in quarterly journals, scientific research journals, and scientific information databases affiliated with the university jahad, the computer research center for islamic sciences, and the private site of iran magazines bank constituted the study population. a total of 131 effect sizes were analyzed from the 126 derived studies after 71 were selected in accordance with the inclusion and exclusion criteria. data were analyzed utilizing funnel plots, sensitivity analyses, fixed and random effects models, and heterogeneity analyses in conjunction with cma2 software. the results indicated that neuropsychological interventions had a significant effect on executive functions, and according to cohen’s criterion, the combined effect size for the random-effects model was substantial (es = 1.22). the findings additionally indicated that, among the various classes examined, attention deficit hyperactivity disorder has the greatest effect size, and that, among executive functions, neuropsychological interventions exert the most significant influence on the working memory component. consequently, it is recommended that clinicians and specialists employ neuropsychological interventions to enhance and improve the planning, attention, inhibition, and working memory capabilities of their clients.