عوامل مرتبط با انجام آزمایش خون مخفی در مدفوع جهت غربالگری سرطان کولورکتال، بر اساس سازه‌های مدل اعتقاد بهداشتی در افراد در معرض خطر متوسط در اصفهان

مقدمه: همه ساله نزدیک به یک میلیون مورد جدید، سرطان کولورکتال در سراسر جهان شناسایی می‌شود و نزدیک به نیمی از آن‌ها در اثر این بیماری جان خود را از دست می‌دهند. در ایران نیز سرطان‌های گوارشی شایع‌ترین نوع سرطان در میان مردان و دومین سرطان شایع، پس از سرطان پستان در زنان ایرانی محسوب می‌شوند. با پیش‌گیری ثانویه این بیماری می‌توان اقدامات لازم جهت درمان سریع و جلوگیری از گسترش آن به عمل آورد. آزمایش خون مخفی در مدفوع (fecal occult blood test یا fobt) به دلیل سهولت انجام و همچنین به لحاظ هزینه پایین آن، بر دیگر روش‌های غربالگری این بیماری اولویت دارد. بر این اساس انجام هر ساله آن برای همه افراد بالای 50 سال توصیه می‌شود. متاسفانه در کشور ما مشارکت افراد در برنامه‌های غربالگری سرطان کولورکتال پایین می‌باشد. از آن جایی که مدل اعتقاد بهداشتی پیش‌بینی کننده خوبی برای مولفه‌های موثر بر انجام این آزمایش می‌باشد، از این رو پژوهش حاضر با هدف تعیین عوامل مرتب با انجام آزمایش خون مخفی در مدفوع بر اساس سازه‌های مدل اعتقاد بهداشتی در افراد در معرض خطر متوسط صورت گرفت.روش‌ها: این مطالعه از نوع توصیفی- تحلیلی بود که بر روی 196 نفر بالای 50 سال در شهر اصفهان انجام شد. این افراد در دو گروه مراجعه‌ کننده به آزمایشگاه جهت انجام آزمایش خون مخفی در مدفوع و گروه غیر مراجعه‌ کننده به آزمایشگاه، به صورت مقایسه‌ای مورد پژوهش قرار گرفتند. جهت گردآوری اطلاعات از پرسش‌نامه خود ساخته و استاندارد شده مبتنی بر سازه‌های مدل اعتقاد بهداشتی استفاده شد. داده‌ها و اطلاعات به روش پرسشگری در آزمایشگاه برای گروه اول و درب منازل برای گروه دوم، جمع‌آوری شدند. اطلاعات جمع‌آوری شده از طریق نرم‌افزار spss و با به کارگیری آزمون‌های آماری 2?، آنالیز واریانس دو طرفه، t-test، mann-whitney و kruskal-wallis مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.یافته‌ها: مهم‌ترین راهنماهای عمل ذکر شده در گروه مراجعه‌ کننده به آزمایشگاه به ترتیب توصیه پزشک 54 درصد و انجام چکاپ 29 درصد بودند. بین کسانی که سابقه انجام آزمایش خون مخفی در مدفوع در سال گذشته را داشتند و افرادی که در گروه غیر مراجعه‌ کننده به آزمایشگاه این مراجعه را نداشتند، از لحاظ نمرات کسب شده از سازه‌های مدل اعتقاد بهداشتی (آگاهی، حساسیت درک‌ شده، شدت درک شده، موانع درک‌ شده، خودکارامدی درک شده و منافع درک شده) تفاوت معنی‌دار آماری وجود داشت. در گروه مراجعه کننده به آزمایشگاه، کسانی که سابقه انجام این آزمایش در سال گذشته را داشتند، از نظر نمرات کسب شده از سازه‌های شدت درک‌ شده، موانع درک‌ شده، خودکارامدی درک‌ شده و منافع درک شده با افرادی از همین گروه که سابقه انجام آزمایش را نداشتند، تفاوت معنی‌دار آماری وجود داشت. همچنین گروه مراجعه‌ کننده به آزمایشگاه از لحاظ نمرات کسب شده از سازه‌های مختلف مدل اعتقاد بهداشتی، به جز سازه موانع درک شده نمرات بالاتری را نسبت به گروه دیگر کسب کردند.نتیجه‌گیری: نتایج این پژوهش نشان داد که سازه‌های مدل اعتقاد بهداشتی، پیش‌بینی کننده خوبی برای عمل افراد در معرض خطر نسبت به انجام آزمایش خون مخفی در مدفوع می‌باشد. این آزمایش به عنوان یک روش غربالگری برای سرطان کولورکتال می‌باشد. این مهم لزوم اجرای برنامه‌های آموزشی وسیع و جامع با تمرکز بر سازه‌های مدل اعتقاد بهداشتی در این گروه از افراد را نمایان می‌کند. از آن جایی که آزمایش خون مخفی در مدفوع به عنوان ساده‌ترین، ارزان‌ترین و اولین راه تشخیص زود هنگام سرطان کولورکتال می‌باشد، دوره‌های آموزشی و بازآموزی برای پزشکان و سایر پرسنل بهداشتی جامعه در جهت بالا بردن میزان مشارکت افراد در انجام این آزمایش ضروری می‌باشد.