واکاوی و تبیین سیر تحوّل ضوابط شهری در شهرهای ایران، مورد مطالعه: کلانشهر شیراز

ضوابط شهری در قالب آیین‌نامه‌های منطقه‌بندی، مکانیزم اجرایی طرح‌های توسعه شهری هستند. سیر تحوّل ضوابط منطقه‌بندی در یک قرن گذشته، از شکل‌گیری ضوابط عملکرد مبنا، تکنیک‌های اصلاحی تا ظهور ضوابط فرم مبنا و هیبریدی، نشان‌دهنده توجه بیشتر به ابعاد کیفی فرم محیط انسان‌ساخت است. بررسی‌ها نشان می‌دهد بنیان، اجزا و شیوه مشارکتی تهیه ضوابط نوشهرسازان که در قالب تغییر مبنای ضوابط از عملکرد به فرم ساختمانی ارائه می‌گردد، در راستای تحقق الگوی شهرسازی انسان‌محور و پایدار، واجد ویژگی‌های جامعیت دربرگیرندگی ضوابط عرصه‌های عمومی و خصوصی، یکپارچگی ضوابط شهری و ساختمانی، زمینه گرایی در فرم و انعطاف‌پذیری عملکردی است. با توجه به نتایج مثبت مورد انتظار از کاربرد رویکرد فرم مبنا، چهار کیفیت انعطاف‌پذیری عملکردی، پیش‌بینی پذیری فرم، تسهیل و پیش‌بینی پذیری مدت‌زمان صدور مجوز ساخت و شفافیت و خوانایی، به‌عنوان معیارهای بررسی روند تحول ضوابط در این تحقیق انتخاب گردید. بر این اساس ضوابط منطقه‌بندی در سه دوره طرح‌های توسعه شهری سال‌های 1351-1374-1393 شیراز با روش توصیفی و تطبیقی-تحلیلی ضوابط و مطالعه اسنادی، با هدف بررسی نیاز به تحول در ابعاد کیفی ضوابط شهری، مورد واکاوی قرار گرفت. نتایج نشان می‌دهد تحولات در ضوابط طرح‌ها در یک دوره 40 ساله، صرفاً ازنظر انعطاف‌پذیری عملکردی همسو با تحولات نظام منطقه‌بندی بوده است و کماکان ازنظر سایر معیارهای کیفی پیش‌بینی پذیر بودن فرم، تسهیل و پیش‌بینی پذیری مدت صدور مجوز ساخت و شفافیت و خوانایی، ضوابط با کاستی روبرو است. لیکن با توجه به انعطاف‌پذیری عملکردی در ضوابط طرح تفصیلی 1393، ساختار فضایی نظام پهنه‌بندی و شاخص‌های پهنه‌بندی، پتانسیل لازم برای تغییر مبنای ضوابط از عملکرد به فرم ساختمانی و ارتقا وضعیت معیارهای فوق وجود دارد.

An Analysis of Urban Codes Evolution A Case of Shiraz, Iran

Urban codes, in terms of zoning ordinance, are the executive mechanism of urban development projects. Over the last century, the evolution of zoning codes, from the formation of functionalbased codes to the emergence of formbased codes and hybrid approach, have represented a growing interest in the qualitative dimensions of built environment. The investigations show that the changes from function to building forms is in parallel with the implementation of a model based on humanized and sustainable urbanization. In this research, four qualitative criteria of functional flexibility; form predictability; the facilitation and predictability of issuing building permit; and transparency and readability of the formbased codes were selected to review the evolution of codes due to the expected positive outcomes of formbased codes. Aiming at explaining the need for change in the quality dimensions of urban codes, and through inspecting documents, and by applying a comparativeanalytical approach, Shiraz urban codes were examined via three master and detailed plans prepared in the years 1972, 1995 and 2014. The results represents over a period of 40 years, developments in design codes have been in line with developments in the zoning system in terms of functional flexibility. However, these codes have some shortcomings regarding the form predictability; the facilitation and predictability of building permit; transparency and readability. Nonetheless, due to the spatial structure of the functional zoning system in the 2014 detailed plan and its appropriate flexibility, there is a potential to prepare the formbased zoning in order to improve the above qualitative criteria.