تحلیلی بر عوامل موثر در پراکنده‌رویی نواحی شهری (نمونه موردی: شهر یاسوج)

یکی از مهم ترین مسائل و چالش های پیش روی شهرها، پراکنش افقی و ناموزون شهری است که تحت تاثیر عوامل متعددی روی می دهد و در شهرهای امروزه به سرعت در حال گسترش است. مجموعه عوامل موجد پراکنده روئی و تسریع روند آن، می تواند از شهری به شهر دیگر متفاوت باشد. پژوهش حاضر شهر یاسوج را به عنوان یک شهر نوپا و با مقیاس متوسط در سطح ملی به عنوان نمونه موردی انتخاب نموده و سعی در تحلیل عوامل موثر بر پراکنده رویی انتخاب نموده است. این مطالعه با استفاده از روش تحلیلی – توصیفی به بررسی ماهیت و چگونگی پراکنده روئی شهر یاسوج پرداخته است که در این ارتباط از شاخص هایی چون تغییرات نرخ جمعیت در یک بازه پنجاه ساله و مقایسه آن با مساحت و تراکم ناخالص شهری طی این سال ها و نیز تحلیل موضوع با استفاده از مدل هلدرن به منظور اثبات وجود پراکنده رویی در شهر بهره برده است. در نهایت با استناد به دیدگاه کارشناسان و خبرگان امور شهری و با استفاده از روش ارزیابی چند معیاره به تحلیل ضریب تاثیر هر کدام از شاخص های موثر بر این موضوع پرداخته است. نتایج تحقیق حاکی از آن بود که شهر یاسوج طی سال های اخیر دچار پراکنده رویی است که در این ارتباط معیارهایی چون ضعف در اختلاط کاربری ها، قیمت اراضی شهری، اراضی خالی شهر، مهاجرت، ضعف و ناکارآمدی نظام دسترسی، به ترتیب دارای بیشترین تاثیر در پراکنده روئی شهر یاسوج بوده اند که در این ارتباط ترکیب کاربری ها، استفاده از ظرفیت اراضی خالی درون محدوده شهری، کنترل قیمت اراضی، رفع ضعف های شبکه دسترسی و قاعده مند نمودن در شکل نواحی ساخته شده از جمله راهکارهای پیشنهادی جهت پیشگیری از عارضه پراکده رویی در شهر یاسوج می باشند.

An Analytical Study of the Effective Factors on Urban Sprawl: A Case Study of Yasuj City

One of the most important forthcoming problems and challenges of the cities is the urban unbalanced horizontalexpansion(urban sprawl) whichhappens influenced by different factors and increasingly develops.Factors affecting urban sprawl may differ from city to city.Yasuj is one of the cities rapidly expanded in the recent years. The present study investigates the effective factors on Yasuj urban sprawl according to the sprawl indices and criteria. This study uses an analyticaldescriptive method to determine the nature and status of Yasuj urban sprawl by using the indices of population, area, and gross urban density as well as the multicriteria analysis method whose characteristics include simplicity, flexibility, and simultaneous utilization of quantitative and qualitative criteria having the capability of investigating judgment adjustment. The results indicated that the following criteria are the most effective ones on Yasuj urban sprawl, respectively: weakness in mixed land uses, urban land prices, urban open spaces, migration, and weak and inefficient accessibility; furthermore, there are some criteria like population density, distance from CBD (Central Business District), building density, the average size of lots, physical continuity, and the percentage of buildings without construction permitthat somehow affect urban sprawl. Some recommendations are offered so as to prevent urban sprawl in Yasuj city with an emphasis on eliminating the weakness in mixed land uses, utilizing the capacity of open urban spaces, land price control, and eliminating weaknesses in accessibility network and irregularity in the constructed areas.