رویکردی بر آسیب‌شناسی هویت در روند نوسازی شهر ایرانی

بحران از دست رفتن هویت شهر مدتی است که به یکی از مهم‌ترین مباحث مطروحه در میان برنامه‌ریزان و طراحان شهری مبدل گشته است. تا بدانجا که در ابتدا این بحران در شناخت محلات، خیابان‌ها، مسیر‌یابی و نمادهای شهر مطرح شد و سپس به طراحی منظر شهری و تفکیک فعالیت‌ها نیز مرتبط گشت. تمرکز شرایط فرسودگی کالبدی و ضعف حیات اقتصادی-اجتماعی محلات فرسوده در غیر از نواحی تاریخی به گونه‌ای است که در ظاهر امر مداخله حداکثری بدون توجه به حفظ هویت و ارزش‌های محله‌ای موجود را توجیه می‌نماید. اما تجربه‌ی نوسازی چند سال گذشته نشان می‌دهد عدم توجه به کیفیت‌های موجود در شهر می‌تواند شکست اهداف اصلی را در پی داشته باشد. یکی از اهداف نوسازی شهری در ایران براساس سیاست‌های اخذ شده از برنامه‌های توسعه شهری دولت و شهرداری‌ها، حفظ هویت تاریخی و اسلامی شهر است. بحث هویت شهرهای اسلامی در مفهوم عام و کلی آن، قدمتی طولانی و هم‌پای تاریخ تمدن انسان دارد، اما در زمینه حفظ و احیای هویت اسلامی شهر تلاش‌های چندانی در ایران صورت نگرفته است. سهل و ممتنع بودن مفهوم هویت شهر در فرایند شناخت و ادراک، پدیده‌ای چند بعدی پیش‌رو قرار می‌دهد. این پژوهش ضمن پرداختن به مفاهیم نوسازی، هویت، شهر ایرانی-اسلامی درصدد است مباحثی در زمینه رفع بحران هویت در نوسازی شهری ارایه نماید. وجود این بی‌هویتی را می‌توان معلول ورود مدرنیسم به کشور دانست. اگرچه از همان ابتدا اندیشمندان و متفکران کشور در نوشته‌های خود ورود مدرنیسم به کشور را به عنوان تهدیدی بزرگ اعلام کردند، اما متاسفانه نه تنها هیچ توجهی نشان ندادند، بلکه استراتژی خود را بر ایجاد تحول نوین با تفکر مدرنیسم در شهرها متمرکز نمودند. این تحول ابتدا با تغییرات کالبدی شهرهای بزرگ کشور شروع و به دنبال آن هویت ایرانی-اسلامی شهرهای کشور که از ذوق و هنر ایران زمین برگرفته بود به فراموشی سپرده شد.